Miqrasiya

Image: Theme 'Migration' by Pancho

Miqrasiya və miqrantlar

“Arxeoloqların fikrincə, Yer üzündə demək olar ki, bütün insanlar miqrantdır, çünki bəşər övladı mənşəyini 200.000 il əvvəl Afrikadan götürmüş və sonra bütün dünyaya - Avropa, Asiya, Avstraliya və Amerikaya yayılmışdır. ... Hal-hazırda dünyada təxminən 200 milyon miqrant var və miqrasiya ilə bağlı problem və imkanlar bütün dünyada siyasətçilər və sıravi insanlar tərəfindən şiddətlə müzakirə olunur. 21-ci əsrə "Miqrasiya əsri" adını verə bilərik. "
Boris Altner, jurnalist ¹

İnsanlar bugünkü qloballaşan dünyada daim hərəkət edirlər. Miqrasiya mədəniyyətlər, etnik qruplar və dillər arasında ənənəvi sərhədləri pozur və müxtəlifliyə, mədəni və iqtisadi zənginliyə əlavə olunur. Miqrasiya bir çoxları tərəfindən bir çətinlik, hətta təhdid kimi qəbul edilir. Miqrantlar da daxil olmaqla, bütün insanların insan hüquqlarından istifadə etməsini təmin etmək üçün mübarizə aparan insan hüquqları mexanizmləri çətinliklərlə üzləşirlər, çünki miqrantların insan hüquqları tez-tez pozulur.

Alçaldılmış şəxslər üçün vətən tələb edirik.
Pablo Neruda

Miqrasiya, səbəblərindən asılı olmayaraq, hər hansı bir insan hərəkətini əhatə edən, bir beynəlxalq sərhəddə və ya bir ölkə daxilində baş verən bir prosesdir. "Miqrant"a hər hansı bir tərif vermək daha çətindir. Avropa Miqrasiya Komitəsinin sözlərinə görə, "miqrantlar" termini kontekstdən asılı olaraq mühacirləri, qayıdan miqrantları , immiqrantları, qaçqınları, məcburi köçkünləri, immiqrantların və / və ya immiqrasiyaya məruz qalan etnik azlıqların əhalisinin üzvlərini müəyyənləşdirmək üçün istifadə olunur.²
TBeynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı (İOM) fərdin şəxsi narahatlıq səbəbindən və xarici məcburi qüvvənin təsiri olmadan sərbəst şəkildə məcburi köçmək barədə qəbul etdiyi bütün hallar üçün "miqrant" terminindən istifadə edir.³

Yuxarıda göstərilən iki anlayış könüllü və məcburi köçkünlər arasında ənənəvi fərqləri əks etdirir. Könüllü miqrasiya vəziyyətində insanlar öz seçimlərini, əsasən, daha yaxşı karyera imkanları kimi "təkan amilləri" ilə əlaqədar edirlər, buna baxmayaraq, onların seçim variantları bəzən çox məhduddur. Zorakı miqrasiya əsasən zülm, müharibə və ya aclıq kimi insanların əsas hüquqlarının pozulması hallarından qaçması kimi "sürüklənmə amilləri"nin nəticəsidir. Ancaq hər zaman təkan və sürüklənmə amilləri mövcuddur. Bir çox miqrantlar həm iqtisadi səbəblərdən, həm də insan hüquqlarının pozulmasından qaçmaq üçün ölkələrini tərk edirlər. Hətta iqtisadi məcburi köçkünlər iqtisadi hüquqlarının pozulduğu hallardan qaçarkən məcburi miqrantlar hesab edilə bilər.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının (BMT QAK) fikrincə qaçqın və sığınacaq axtaran şəxslər ayrı bir qrup təşkil edirlər, çünki onlar öz həyatlarına və azadlığına ciddi təhdidlərə cavab olaraq evlərini tərk ediblər. BMT QAK qaçqınlar həyatlarını qurtarmaq və azadlıqlarını qoruyub saxlamaq məqsədilə öz vətənlərindən qaçdıqda onları həyatlarını yaxşılaşdırmaq üçün digər iqtisadi və ya sosial səbəblərə görə bir ölkədən başqa ölkələrə köçən digər miqrant qruplarından ayıran fərq xətlərinin aradan qaldırılmasının riskləri barədə xəbərdarlıq edir.⁴

Sual: Miqrasiya sizin ölkənizə necə təsir edir? O, təyinat, mənşə yoxsa tranzit ölkəsidir?

Bu vəsaitdə "miqrant" termini geniş mənada istifadə olunur ki, bu da uzun müddət öz evindən uzaqlaşmış bütün insanlara aiddir. Bununla belə, zəruri hallarda onların fərqi qeyd edilir. Həmçinin digər mənası qeyd olunmadığı hallarda "miqrasiya" sözü, başqa bir qeyd mövcud olmadığı halda, beynəlxalq miqrasiyanı nəzərdə tutur.

Miqrasiyanın növləri

Özünü özünə və mənə oxşatmayanda – onda tap.
Carlos Fuentes

Miqrasiya formaları müxtəlif faktorlar, məsələn, motivlər, aidiyyəti olanların hüquqi vəziyyəti və ya müddəti ilə fərqlənə bilər. Bəzi ümumi istifadə olunan miqrant kateqoriyaları:

Müvəqqəti əmək miqrantları (həmçinin qonaq işçilər kimi tanınır)
Yüksək ixtisaslı və biznes mühacirləri: transmilli korporasiyaların və beynəlxalq təşkilatların daxili əmək bazarlarında hərəkət edən peşəkarlar
Qeyri-qanuni (və ya sənədsiz, icazəsiz) miqrantlar: zəruri sənədlər və icazələr olmadan ölkəyə daxil olanlar
Zorakı miqrantlar: qaçqınlar, sığınacaq axtaran şəxslər və ya silahlı münaqişələr və ya ekoloji fəlakətlər kimi xarici amillərə görə köç etmək məcburiyyətində olan insanlar
Ailə üzvləri: artıq köçmüş olan yaxın qohumlarına qoşulurlar
Geri qayıdan miqrantlar: başqa ölkədə bir müddətdən sonra mənşə ölkələrinə qayıdan insanlar.

Qaçqınlar, sığınacaq axtaran şəxslər və məcburi köçkünlər beynəlxalq hüquqa əsasən xüsusi mühafizə olunurlar. BMT QAK bu qrupları aşağıdakı kimi təyin edir.

Qaçqın "irqi, dini, milliyyət, müəyyən bir sosial qrupun üzvlüyü və ya siyasi fikirlər səbəbindən təqib olunma qorxusu olduğuna görə, öz ölkəsinə qayıtmaq iqtidarında deyildir."⁵
Sığınacaq axtaran şəxslər "beynəlxalq qoruma istəyən və rəsmi qaçqın statusuna dair iddiaları hələ təyin olunmayan şəxslərdir".⁶
Məcburi köçkünlər "silahlı münaqişənin, ümumiləşdirilmiş şiddət vəziyyətinin, insan hüquqları pozuntularının, təbii və ya insan tərəfindən törədilmiş fəlakətlərinin qarşısını almaq üçün və ya onların nəticələri ilə əlaqədar, öz evlərindən və ya yaşayış yerlərindən qaçmaq və ya tərk etmək məcburiyyətində qalmış, lakin beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri keçməmiş insanlardır⁷

Üzvlərinin yaşayış yerini dəyişdirməməsinə baxmayaraq, eyni problemlər və insan hüquqlarının pozulması ilə üzləşən daha bir qrup var: vətəndaşlığı olmayan şəxslər. Onlar hər hansı bir dövlət tərəfindən vətəndaşlar hesab edilməyən insanlardır; buna görə də, vətəndaşlar üçün veril ən hüquqlardan istifadə edə bilməzlər. Sovet İttifaqı və ya Yuqoslaviya kimi ölkələrin parçalanması və ya dekolonizasiyaya görə yeni ölkəl ərin yaradılması da daxil olmaqla, insanın vətəndaşlığı olmayan şəxsə çevrilməsinin müxtəlif səbəbl əri var. Hesablamalara görə, dünyada təxminən 12 milyon vətəndaşlığı olmayan insan var. BMT-nin Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Ali Komissarlığına (BMT QAK) BMT Baş Assambleyası tərəfindən dünyanın bütün ölkələrində vət əndaşsızlığın qarşısını almaq, azaltmaq və vətəndaşlığı olmayan insanların hüquqlarını qorumaq üçün mandat verilmişdir.

Günümüzdə miqrasiya

Biz qəbul edirik ki, miqrasiya daha yaxşı həyatın köhnədən qalma izləri ilə artmaqda davam edir, həmçinin burada iqlim dəyişikliyi kimi getdikcə aydınlaşan hadisələrin də rolu var”
Ban Ki-moon, BMT Baş Katibi.⁸

Miqrasiya ilə bağlı müzakirələr ilk növbədə inkişaf etməkdə olan və inkişaf etmiş ölkələr arasındakı axınlara diqqət yetirərək birinci dünya perspektivindən başlayır. Lakin miqrantların əksəriyyəti öz ölkələrində hərəkət edirlər. Daxili miqrantların sayı beynəlxalq miqrantların sayı ilə müqayisədə dörd dəfə çoxdur. Bundan əlavə, biz beynəlxalq sərhədlər üzərində hərəkət edən insanlara diqqət etsək belə, bu hərəkətlərin böyük hissəsi eyni səviyyədə inkişaf edən ölkələr arasında olur. İnkişaf etmiş ölkələr arasında və ya inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında təxminən 60% hərəkət edir, beynəlxalq miqrantların yalnız 37%-i inkişaf etməkdə olan ölkələrdən inkişaf etmiş ölkələrə köçür və inkişaf etmiş ölkələrdən inkişaf etməkdə olan ölkələrə nisbətən 3%-ə qədər miqrant hərəkət edir.⁹ Qaçqınlara gəldikdə, uyğunsuzluq hətta daha aydın görünür, belə ki, inkişaf etməkdə olan ölkələr dünya qaçqınlarının beşdə dördünə ev sahibliyi edir. Beləliklə, dünyada sığınacaq axtaranlara və qaçqınlara yardım etmək yükü dünyanın bəzi ən kasıb ölkələrinin üzərinə düşür.
Qlobal tendensiyalar¹⁰

Beynəlxalq miqrantların ümumi sayı 2000-ci ildə təxminən 150 milyona, 2010-cu ildə 214 milyona, o cümlədən yüksək gəlirli ölkələrdə isə 57 faizə qədər artmışdır.
2000-2010-cu illər arasında dünya əhalisinin bir hissəsi kimi miqrantların sayı sabit qalsa da, pul miqrantlarının evə gönd ərdiyi məbləğ nəzərə çarpan şəkildə artmışdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrə rəsmi və qeyri-rəsmi pul köçürmələri rəsmi inkişafa yardımının üç qatından çox ola bilər.
Miqrantlar arasında qaçqınların nisbəti 2000-ci ildə 8,8% -dən 2010-cu ildə 7,6% -ə düşüb.
2008-ci ildə ekoloji fəlakətlərə görə təxminən 36 milyon insanın köçürüldüyü təxmin edilir.
Dünyada 43,7 milyon insan 2010-cu ildə qarşıdurma və təqib nəticəsində 15 ildən çox müddətə zorla köçürülmüşdü. Buna 15.4 milyon qaçqın, 27.5 milyon məcburi köçkün və 837.500-dən çox sığınacaq axtaran şəxs daxil idi.
2010-cu ildə qaçqınların 44% -i və sığınacaq axtaranların 31% -i 18 yaşdan aşağı olan uşaqlar idi. Eyni ildə 15.500 sığınacaq müaricəti qayğıdan kənarda qalan uşaqlar tərəfindən edilmişdir.

Avropada Miqrasiya

Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı hər kəsin xeyrinə humanitar və məcburi miqrasiyanın təşviqinə həsr olunmuş hökumətl ərarası bir təşkilatdır. Təşkilat bunu hökumət və miqrantlara xidmət və tövsiyələr verərək edir.
www.iom.int

IOM tərəfindən hazırlanan 2010 Dünya Miqrasiya Hesabatına əsasən, 2010-cu ildə Avropa 73 milyon miqranta, yəni bütün dünyada olan miqrantların üçdə birinə ev sahibliyi etmişdir. Rusiya Federasiyası burada doğulan, lakin indi xaricdə yaşayan 12 milyondan çox əhali və xaricdə doğulan, lakin faktiki olaraq Rusiyada yaşayan 12 milyon əhalisi ilə həm mənşə, həm də təyinat baxımından ən əhəmiyyətli ölkədir.¹²

Miqrantlar daxilində 2010-cu ilin sonunda qaçqınların ümumi sayı 1.6 milyona bərabər idi. Avropada müşayiət olunmayan və ya ayrılmış uşaqlardan 11.500 sığınma müraciəti qəbul edilmişdir, bu il təqdim edilən müraciətlərin 74%-i və 5,400 qaçqın olaraq tanınmış və ya tamamlayıcı bir müdafiə forması verilmişdir. ¹³ 2010-cu ildə əsas mənbə Serbiya olarkən (Kosova da daxil olmaqla), yeni sığınacaq axtaran ölkələr üçün əsas təyinat ölkələri Fransa idi, ardınca isə Almaniya gəlirdi. ¹⁴ Bununla yanaşı, Serbiya Avropadakı ən böyük miqrant əhaliyə malikdir, BMT QAK-ın məlumatına əsasən, burada 228 mindən çox məcburi köçkün və 73,600 qaçqın var.

Avropada çox sayda, o cümlədən Balkan yarımadasında 600 mindən çox, Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan və Rusiya Federasiyasında isə 1,1 mln məcburi köçkün var.¹⁵ Vətəndaşsızlıq, xüsusən də keçmiş Sovet İttifaqının ləğvi nəticəsində narahatlıq doğurur. Şərqi Avropada vətəndaşlığı olmayan insanların dəqiq sayı məlum deyil, ancaq 120 minə qədər ola bilər.¹⁶

Sualn: Ölkənizdən illik hesabla nə qədər insan miqrasiya edir? Onlar haraya gedirlər? Nə üçün?

Hər kəs bu Bəyannamə də göstərilən bütün hüquqlar və azadlıqlardan heç bir ayrı-seçkilik olmadan istifadə etmək hüququna malikdir.
Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi.

Miqrasiya və insan hüquqları

Ölkənin daxilində və xaricində azad hərəkət hüququ ÜİHB-də tanınır. 13-cü maddədə qeyd olunur ki, “Hər bir insan hər bir dövlətin hüdudları daxilində sərbəst hərəkət etmək və özünə yaşayış yeri seçmək hüququna malikdir” və “Hər bir insan öz ölkəsi də daxil olmaqla, istənilən ölkəni tərk etmək və öz ölkəsinə qayıtmaq hüququna malikdir.” Bununla belə, bir ölkənin iqamətgah olaraq seçilməsini insan hüququ kimi tanıyacaq heç bir beynəlxalq sənəd yoxdur.

Bütün insanlar kimi, miqrantların da insan hüquqları var. İnsan hüquqları alətlərinin müddəaları məcburi köçkünlər də daxil olmaqla hər kəs üçün mövcuddur. Lakin beynəlxalq insan hüququ normalarına əsasən, qaçqınlar, sığınacaq axtaran şəxslər, miqrant işçilər və digər oxşar qruplara təmin edilən hüquqlar və onl arın qarşılaşdıqları həqiqətlər arasında böyük bir boşluq var. Onların insan hüquqları, həyat, azadlıq və təhlükəsizlik hüququ da daxil olmaqla, çox vaxt pozulur.

Onların xüsusi həssaslığı xarici statuslarından qaynaqlanır: onlar vətəndaşlar olmadığı başqa ölkəyə daxil olmaq üçün beynəlxalq sərhədləri keçiblər və adətən ölkənin hakimiyyətinin açıq razılığı ilə orada qanuni olaraq yaşaya və işləyə bilm əyəcəklər. Ev sahibi cə miyyətə yad insanlar olaraq, yerli hüququ, qanunları və ya ictimai adətləri bilə bilməzlər, bu da onların hüquqlarını bilmək və müdafiə etmək imkanlarını azaldır. Onlar iş yerində və gündəlik həyatda ayrı-seçkiliyə, irqçilik və düşmənçiliyə məruz qala, həmçinin nifrət cinayətlərinin hədəfləri ola bilərlər.

Lazımi sən ədlər olmadan (ya da hüquqi statusunu itirərək) tranzit və ya təyinat ölk əsinə daxil olan miqrantlar səlahiyy ətli şəxslər tərəfindən tutulduqda uzun müddət saxlanıla və hüquqi yardım əldə etməd ən qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan davranışlara məruz qala bilərl ər. Sənədsiz miqrant işçilər də işəgötür ənlər, miqrasiya agentləri, korrupsiya bürokratları və cinayətkar dəstələr tərəfində n sui-istifadəyə və istismara məruz qalırlar. Qadınlar asanlıqla cinsi istismar subyekti ola bilər. Qaçaqçı və insan tacirləri də tez-tez qeyri-qanuni miqrantlardan faydalanırlar.

Sual: Ölkənizdə miqrantların hansı insan hüquqları daha çox pozulur?

Miqrantların insan hüquqlarının qorunması: Beynəlxalq vasitə və mexanizmlər

Miqrantların xüsusi hüquq qruplarını əhatə edən vasitələr daxil olmaqla, miqrantların insan hüquqlarını təmin edən bir sıra sənədlər və mexanizmlər var.

Sığınacaq hüququ. Qaçqınların qorunması

Təqibdən sığınacaq axtarma hüququ ÜİHB tərəfindən insan hüququ olaraq tanınır. Bu hüquq Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 1951-ci ildə¹⁷ qəbul etdiyi Qaçqınların Statusuna dair Konvensiyanın 1967-ci il Protokolu ilə sığınacaq hüququ üzrə universal standarta çevrilməsinin əsasını təşkil edir.

14-cü Dalay Lama, Giyom Apoliner, Aleksandr Qrehem Bell, Cozef Konrad, Albert Eynşteyn, Anna Frank, Ismail Kadare, Henri Kissincer, Ayətullah Xomeyni, Karl Marks, Rigoberta Menchú miqrant olmuşdur.

Cenevrə Konvensiyası kimi tanınan Konvensiya qaçqın mühafizəsinin əsas təməlidir və bir sıra əsas prinsiplər, xüsusilə ayrı-seçkiliyin olmaması, cəzalandırılmaması və geri qaytarılmaması kimi anlayışlara əsaslanır. "Cəzalandırılmama" prinsipi o deməkdir ki, irqinə, dininə, milliyətinə, müəyyən sosial qrup və ya siyasi əqidəyə üzvlüyünə görə həyatı və ya azadlığı təhlük ə altında olan ərazidən gələn şəxs digər dövlətə daxil olduqdan dərhal sonra həmin dövlətin s əlahiyyətli orqanları qarşısında sığınacaq tələbi irəli sürərkən, ölkəyə qeyri-qanuni daxil olmasına və ya həmin ölkədə olduğuna görə cərimələnə bilməz. "Geriyə qaytarılmama" o deməkdir ki, sığınacaq istəyən tərəf onun həyatı və azadlığı yuxarıda göstərilən səbəblərə görə təhlükədə olan ərazinin sərhədlərinə qaytarıla bilməz. Konvensiyaya əsasən, qaçqınların köçü yalnız zəruri olduğu təqdirdə məhdudlaşdırıla bilər.

1950-ci ildə BMT Baş Assambleyası Birləşmiş Millətl ər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının şöbəsini təsis etdi, onun məqsədi sığınacaq axtarma hüququnu hər kəsin istifadə edə bilməsini təmin etməkdir. BMT QAK qaçqınları qorumaq üçün beynəlxalq tədbirlər aparır və koordinasiya edir və Konvensiyanın həyata keçirilməsinə nəzarət edir.

Xüsusi qorunma ehtiyacı olan bir qrup uşaqlar xüsusilə müşayiətdən k ənar azyaşlılardır, çünki onlar insan hüquqlarının pozulmasına qarşı xüsusilə həssasdırlar. BMT İnsan Hüquqları Şurası uşağın maraqlarını necə müəyyənləşdirməklə bağlı miqrasiya orqanları üçün xüsusi təlimatlar vermişdir.¹⁸ Avropa Şurasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili dövlətləri rəsmi prosedurlarda qaçqın uşaqların mənafeyinə və maraqlarına nəzarəti təmin etməyə çağırıb.¹⁹

Afrikada təxminən 10 milyon insan son iki onillikdə səhralaşma və ya ətraf mühitin dağılması səbəbindən köçməyə məcbur olmuşdur.

Ətraf mühit miqrasiyası adlandırılan, iqlim dəyişikliyi ilə əlaqədar ortaya çıxan miqrasiya nisbətən yeni bir fenomendir və yeni insan hüquqları problemləri yaradır. İqlim qaçqınları Cenevrə Konvensiyasına əsasən qaçqın statusu almır; hal-hazırda mümkün qorunma humanitar əsaslarla verilmiş yaşayış icazəsindən ibarətdir. İqlim qaçqınlarının hüquqları bir çoxları tərəfindən yeni ortaya çıxan bir haqq olaraq nəzərə alınır.

Sual: Ətraf mühit miqrantları qaçqınlarla bərabər səviyyədə qorunmalıdır?

Miqrant işçilərin qorunması

Miqrantların insan hüquqları üzrə xüsusi məruzəçisi

BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Komissiyası 1999-cu ildə "bu həssas qrupun insan hüquqlarının tam və səmərəli qorunması üçün mövcud olan maneələrin aradan qaldırılması yollarını və vasitələrini" araşdırmaq məqsədilə miqrantların insan hüquqları üzrə xüsusi məruzəçi təyin etmişdir.²⁰ Xüsusi məruzəçi Gabriela Rodríguez Pizarro "bu sahədə beynəlxalq insan hüquqları qanunlarında boşluq olduğunu" müəyyən etmişdir. Qaçqınların qorunması üçün faktiki olaraq universal sistem onların mülki və siyasi hüquqlarının pozulmasının tanınmasını v ə aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur ... Ancaq belə bir şey yoxdur, iqtisadi, sosial və mədəni hüquq pozuntularının tanınmır, bunlar insanların da mənşə yerlərindən qaçması üçün kifayət qədər ciddi səbəb ola bilər ".²¹

1990-cı ildə qə bul edilmiş bütün miqrant işçilərin və onların ailə üzvlərinin hüquqlarının müdafiəsi üzrə BMT- nin Beynəlxalq Konvensiyası miqrasiya və insan hüquqları sahəsində ən geniş beynəlxalq sazişdir. Lakin 2011-ci ilin avqust ayından etibarən yalnız 44 dövlət onu təsdiqləmiş və heç bir əsas immiqrasiya ölkəsi h ələ bunu etməmişdir. Avropa Şurasının üzvlərindən yalnız Albaniya, Azərbaycan, Bosniya və Herseqovina və Türkiyə bunu təsdiq etmişdir. Konvensiya miqrantlar üçün yeni hüquqlar yaratmır, lakin müvafiq dövlətin vət əndaşları ilə bərabər iş rəftarı və şərtlərini təmin edir. Konvensiyada bildirilir ki, bütün miqrantlar ən azından minimum qorunma səviyyəsinə çıxışa malik olmalıdırlar. Dövlətdən qeyri-qanuni hərəkətlərin və miqrantların qeyri-qanuni şəkildə istifadəsinin qarşısını almaq üçün tədbirlər görməsi tələb edilir, eyni zamanda sənədləşdirilməmiş miqrantların əsas insan hüquqlarına zəmanət verilməsinin vacibliyi vurğulanır.

Miqrasiya təbii fenomendir, keçmişdə mövcud idi, bu gün mövcuddur və sabah da mövcud olacaq. Miqrasiya mənə dəniz dalğalarını xatırladır: eyni qabarma və çəkilmələr, burulğanlar, cərəyanlar. Bəzi siyasətçilərin bu dalğaların qarşısını ala biləcəklərini iddia etdiyini izləmək əyləncəlidir.
Anastasia Denisova, insan hüquqları üzrə fəal

Miqrasiya və insan hüquqlarına toxunan bir məsəl ə insan alveridir. İnsanların qanuni yolla keçməsi üçün imkanları məhdud olduğundan onlar tez-tez risklər alır və vəziyyətdən istifadə etmək istəyən vasitəçilərə müraciət edirlər, məsələn, miqrantların əmək qabiliyyətini istifadə etmək üçün məcburi köçkünlərin xərclərini maliyyələşdirən tacirlər.
İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasının (AİHM) 4-cü maddəsi köləlik və məcburi əməyi açıq və qəti şəkildə qadağan edir. Avropa Şurası insan alverinin qarşısını almaq, insan alverçilərini təqib etmək və zərər çəkmişləri qorumaq üçün dövlətlərin öhd əliklərini əhatə edən İnsan alveri ilə mübarizə haqqında Konvensiyanı qəbul etmişdir (2008-ci ildə qüvvəyə minmişdir). Gizli təbiətinə görə, dünyanın heç bir yerində insan alverinin n ə qədər qurbanı olduğu barədə dəqiq məlumat yoxdur, lakin təxminlər bir neçə yüz mindən bir neçə milyona qədərdir. Avropada 140,000-dən çox insan müxtəlif vaxtlarda insan alveri qurbanına çevrilir, əksəriyyəti fahişəliyə məcbur edilir.²² İnsan alveri qurbanı olan miqrantların pasportları ələ keçirildikdə və ya onlar faktiki olaraq qapadıqldıqda özlərini köləliyə bərabər hallarda tapa bilərlər.

Vətəndaşlığı olmayan şəxslərin qorunması

Vətəndaşlığı olmayan şəxslərin statusu BMT-nin 1954-cü il tarixli Vətəndaşlığı olmayan şəxslərin statusu haqqında Konvensiyası,²³ habelə BMT-nin Vətəndaşsızlığın Azaldılması Konvensiyası²⁴ tərəfindən tənzimlənir. Vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqlarının müdafiəsi səlahiyyətinə malik BMT QAK hökumətlər, BMT-nin digər qurumları və bu problemi həll etmək üçün vətəndaş cəmiyyəti ilə işləyir.

Aİ Miqrasiya siyasəti

Şengen müqavilələri (1985, 1990), Şengen əyalətinin vətəndaşlarına (hazırda 22 ölkədə, eləcə də İslandiya, Norveç, Lixtenşteyn və İsveçrə daxil olmaqla) hər hansı bir yerdə yaşamaq, təhsil ala bilmək və ya işləyə bilmək üçün sərbəst hərəkət və məhdudiyyətsiz səyahət təmin etməyi nəzərdə tutur. Ancaq keçmişdə mövcud olmuş sərhəd nəzarəti ləğv edilərkən, Aİ öz ərazisini qorumaq üçün daha böyük bir "sərhəd" qurdu.

Avropada miqrasiya hərəkəti və nümunələri nəticəsində ümumi miqrasiya və sığınacaq siyasəti Aİ üzv dövlətləri arasında daim inkişaf etmişdir. Sərhəd nəzar əti mexanizmləri olan Şengen sistemi və təhlükəsiz üçüncü ölkənin t ənzimlənməsi olan 1997-ci il Dublin Konvensiyası, Şengen üzv dövlətlərindən birinə daxil olan istənməy ən miqrantlara nəzarəti və onları geri göndərməyi asanlaşdırır, bu da sığınacaqlar axtaranların sayının azaldılmasına və qeyri-qanuni miqrantların sayının artmasına gətirib çıxardır.

Bənz ər vizasız bir sistem, Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (Baltikyanı dövlətlər və Gürcüstan istisna olmaqla, bütün post-sovet dövlətləri daxil olmaqla) bir sıra ölkələrində inkişaf etdirilir, Əfqanıstan və digər Orta Asiya ölkələrindən gələn miqrantlar bu yolla yekun təyinat ölkəsi olaraq Rusiyaya və ya Ukraynaya ya da tranzit ölkələri olaraq Aİ-yə gedə bilir.

Avropa İttifaqı Dublin Nizamnaməsi
Dublin Nizamnaməsi (əvvəlki Dublin Konvensiyasının əv əzi) sığınacaq axtaran şəxsin sığınacaq ərizəsinə baxan Aİ üzv dövlətinin məsuliyyətini müəyyənləşdirir. Qaydalar EURODAC adlanan sığınacaq axtaranların barmaq izi bazasını müəyyən edir. Sığınacaq axtaranlar gəldikləri və onların barmaq izlərinin alındığı ilk Aİ ölkəsində sığınacaq müarciəti etməlidirlər. Sığınacaq axtaran şəxslər Aİ-yə daxil olduqları (hava, dəniz və ya torpaq ilə) və ya başqa bir ölkədə sığınacaq almaq üçün ərizə verdikləri sübuta yetirildikləri təqdirdə, başqa bir Aİ üzvü ölkəyə üz tuta bilərlər. Dublin Nizamnaməsi ərazisi Norveç, İslandiya və İsveçrə kimi qeyri-Aİ ölkələrini əhatə edir.
Bu sistem coğrafi olaraq sığınacaq axtaranlar üçün ilk giriş ölkəsi olma ehtimalı olan bir sıra Aİ ölkələrinə böyük bir çətinlik yaradır.

Avropa İttifaqı qonşu ölkələrdən sərhədl ərə çatmağın qarşısını almaq üçün gözləntilər içərisindədir. Aİ sərhədlərinə nəzarət etmək vəzifəsi tədricən köçkünlərin mənşə və tranzit ölkələrinə köçürülür. Aİ-də (hətta Afrika daxilində) və xaricdəki bəzi ölkəl ərdə saxlanılan məhbus mərkəzlərində miqrantların yerləşdirilməsi və deportasiyalar Avropada müntəzəm praktikalara çevrilib və onlar insan hüquqlarının pozulması üçün bir çox imkanlar yaradırlar. Tənqidçilər Avropanın azadlıq, ədalət və təhlükəsizlik üçün "ümumi məkan" yaratmaq istədiyini iddia etməsinə baxmayaraq, Avropa İttifaqı üzvü olmayan ölkələrin vətəndaşlarını ikinci dərəcəli aşağı sinif kimi təcrid etməklə "Avropa Qalası" qurduğunu bildirirlər.

Monitorinq qrupu Fortress Europe tərəfindən toplanan 8 Avqust 2011-ci il tarixli məlumatlara görə, 1988-ci ildən bəri Avropaya girmək istəyən 17,738 insan ölmüşdür.²⁵

Avropanın xaricindən gələn vətəndaşlar üçün viza tələbləri çox sərt hala gəlmişdir, daşıyıcılara sənədsiz sərnişinlərin daşınması üçün çox ağır sanksiyalar tətbiq olunur. Eyni hal Şərqi Avropa ölkələrində də baş vermişdir. Bir çox Avropa ölkəsi tərəfindən təşkil edilən olduqca məhdudlaşdırıcı siyasətlər immiqrantların Avropaya qeyri-qanuni yollara müraciət etməsinə səbəb ola bilər. Onlar tez-tez mütəşəkkil qaçaqçıların qurbanlarına çevrilirlər. Çoxları Avropaya çatmır, bəziləri isə yolda ölür.

Miqrantlar cinayətkar deyil

"Onlar okean boyunca dəniz və təhlükəli gəmilərdə, bir çoxu yol boyunca öz həyatlarını itirirlər, anonim cəsədləri bəzən Avropa sahillərində yuyulur, qaçaqçıların yük maşınlarının arxasında gizlənmiş torpaq vasitəsilə minlərlə kilometr məsafədə səyahət edirlər. Torpaq sərhədlərini gizli yollardan keçmək yollarını və ya sərhəd sənədlərini yalançı sənədlərlə məhv etmək yollarını tapırlar ... Avropa ölkələri bu əhaliyə "təhlükəsizlik təhdidi" kimi yaxınlaşırlar və öz sərhədlərini qorumaq üçün məcburi köçkünləri cəzalandırırlar, onları həbsxana şərtlərində qapalı şəraitdə saxlayır və mümkün qədər tez, hətta zülm və işgəncələrə məruz qalacaqları ölkələrə göndərirlər. Bu əcnəbilər cinayətkarlar deyil; yalnız daha yaxşı bir həyat, bir işə can atdıqları və ya ən ağır və ən acınacaqlı hallarda zülmdən qorunmaq istədikləri üçün “günahkardırlar”. Bütün miqrantlar insan hüquqlarına malikdirlər və bunlara hörmət edilməlidir. "
Tomas Hammarberq, Avropa Şurasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili²⁶

Avropanın sərhədlərinə çatdıqda onlar həbs və çıxarılma daxil olmaqla digər təhlükələrlə üzləşirlər. Avropa insan haqları qanununa görə, dövlətlərə qeyri-qanuni miqrantları saxlamaq qadağan edilmir. AİHK 5 (1) (f) maddəsinə əsasən şəxsin ölk əyə qanunsuz gəlməsinin qarşısını almaq məqs ədi ilə və ya barəsində deportasiya yaxud ekstradisiya tədbirləri tətbiq olunan şəxsin qanuni tutulması və ya həbsə alınmasına icazə verilir”.

Avropa Şurasının miqrantlara tətbiq olunan vasitə və mexanizmləri

AİHK-a əsasən, Avropa Şurasının üzvü olan dövlətl ər Konvensiyada nəzərdə tutulan hüquqlarını yalnız öz vətəndaşlarına deyil, öz yurisdiksiyasında olan hər kəs üçün təmin edirlər.

Dublin tənzimlənməsinin tətbiqi Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi tərəfindən bir neçə dəfə araşdırılıb. Məsələn, M.S.S. Belçika və Yunanıstana qarşı işində (2011), Məhkəmə Belçikanın Əfqanıstanlı sığınacaq axtaran şəxsi Yunanıstana qaytarmaqla AİHK-i pozduğunu təsbit etdi; burada saxlanma və yaşayış şərtləri qeyri-insani və alçaldıcı idi; sığınacaq sisteminin çatışmazlığı səbəbiylə sığınma tələbi düzgün bir şəkildə yoxlanılmamışdı; Belçika həmin şəraitdən xəbərdar idi, buna baxmayaraq onu geri göndərdi. Yunanıstan saxlama təminatlarını təqdim edə bilməyən yeganə dövlət olmadığından, Aİ-nin “Dublin Sistemi” sual altına alındı, çünki o, Aİ üzvü ölkələrinin təhlükəsiz olmaları və qaçqınların öhdəsindən gəlmək iqtidarında olmaları ilə bağlı yanlış bəyanata əsaslanırdı.

Məhkəmə "Bader və digərləri İsveçə qarşı (2005)" işində müəyyən etdi ki, əgər iddiaçı Suriyaya geri qaytarılardısa, o, açıq-aşkar ədalətli məhkəmə hüququndan məhrum edilə və mümkün ölüm cəzası ilə üzləşə bilərdi. Buna görə də, İsveçin Konvensiya altında hər bir kəsin yaşamaq hüququnu qorumaq öhdəliyi pozulmuş olardı. Məhkəmə "D. Birləşmiş Krallığa qarşı (1997)" işində QİÇS-dən ölən şəxsin hətta 3-cü Maddə altında tələb etdiyi bəsit tibbi yardım əldə edə bilmədiyi ölkəyə xaric edilməsi işinə baxdı və müəyyən etdi ki, bu işdə ölkədən kənarlaşdırılma hüquq pozuntusuna səbəb olacaqdır. Məhkəmə "Nolan və K. Rusiyaya qarşı (2009)" işində qərara aldı ki, iddiaçının Rusiyadan kənarlaşdırılması onun on bir yaşlı oğlundan məcburi şəkildə ayrılması ilə nəticələndiyinə görə, bu, ailə həyatına hörmət bəsləmək hüququnun pozuntusudur.

"Bir uşaq, ilk növbədə, bir uşaqdır və bir uşağın bütün hüquqlarına, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaq Hüquqları Konvensiyasından və digər beynəlxalq insan hüquqları vasitələrindən istifadə etmək hüququna malikdir.”
AŞPA-nın Miqrasiya, Qaçqınlar və Əhali üzrə Komitəsinin 2011-ci il hesabatı²⁷

Avropa Şurasının Miqrant İşçilərinin Hüquqi Vəziyyəti Konvensiyası (1977), miqrant işçilərin və onların ailə üzvlərinin hüquqlarını təmin etmək, onların sosial inkişafı və rifahını təmin etmək üçün bir struktur təmin edir. Avropa Şurası illər ərzində sığınacaqla bağlı milli prosedurların uyğunlaşdırılmasını, sığınacaq prosedurlarına cavabdeh vəzifəlilərin təlimini, sığınacaq axtaran şəxslərin saxlanılmasını, rədd edilmiş sığınacaq axtaranların geri qaytarılmasını, həmçinin əlavə və müvəqqəti mühafizəni əhatə edən bir sıra tövsiyələr vermişdir.

Avropa Şurası Parlament Assambleyası (AŞPA) nəzdində Miqrasiya, Qaçqınlar və Əhali Komitəsi mövcuddur. Komitə işini öz səlahiyyətl əri ilə bağlı ən problemli sahələrə, o cümlədən müşayiətdən kənarda qalan azyaşlılar, demoqrafik proseslərdə miqrasiyanın rolu, miqrantların və qaçqınların mühafizəsinə yönəldir. Komitə, 2011-ci ildəki hesabatında, hüquqların praktikada tam istifadəsini təmin etmək məqsədilə sənədsiz uşaqların müdafiəsi üzrə milli qanunvericiliyin və rəhbərliyin olmaması ilə bağlı narahatlığını ifadə etdi və üzv ölkəl əri müvafiq qanunvericilik t ədbirlərinin həyata keçirilməsinə və inzibati maneələr, ayrı-seçkilik və ya məlumat çatışmazlığı kimi maneələri aradan qaldırmağa çağırdı.

Avropada miqrantların inteqrasiyası

İrqçilik, ksenofobiya və anti-immiqrant duyğuları bir çox ölkədə artmaqdadır. Miqrantlar asanlıqla onların icmalarında sosial və iqtisadi problemlərə görə məsuliyyət daşıyan irqçi və ya ksenofobik siyasətçilər tərəfindən hədəflənirlər. "Miqrantofobiya" ciddi bir problem halına gəlir, bu da inteqrasiya və qarşılıqlı anlayışa mane olur, eyni zamanda bir çox Avropa ölkələrində miqrantlar a qarşı zorakılığa və onların yadlaşdırılmasına yol açır. Böyük Avropa ölkələrinin liderl əri də daxil olmaqla, bir sıra yüksək rütbəli siyasətçilər çoxmədəniyyətliliyin uğursuz olduğunu iddia edirlər.

Çoxmədəniyyətlilik əleyhinə terror
Norveçli sağçı ekstremist Anders Behring Breivik, Norveçin paytaxtı Osloda hökumət binalarının 8 nəfərin ölümü ilə nəticələnən bombalanmasını icra etdiyini və 22 iyul 2011-ci ildə İşçi Partiyasının İşçi Gənclik Liqasının Utoy adasında keçirilən düşərgəsində kütləvi atəş açaraq ən az 68 nəfəri öldürdüyünü etiraf etdi. Breivik çox mədəniyyətliliyinə qarşı duran bir xristian mühafizəkar olduğunu iddia edir

Mədəniyyətlərarası dialoq bizə birgə irəliləməyə, birgə ümumbəşəri dəyərlər əsasında, müxtəlif şəxsiyyətlərimizlə konstruktiv və demokratik şəkildə anlaşmağa imkan verir.
Mədəniyyətlərarası dialoqun Layihə Sənədi

Avropa miqrasiya hərəkatları ilə vurğulanan müxtəlifliyin dərəcələri il ə əlaqədar əhəmiyyətli demoqrafik dəyişikliklərlə üzləşir. İnteqrasiya və mədəni müxtəlifliyin idarə edilməsinə dair mövcud yanaşmalar sual altına qoyulur. "İndi anladığımız kimi, çoxmədəniyyətlilik paralel cəmiyyətlərin dövlətlərdə inkişaf etməsinə imkan verir ... Bu, dayandırılmalıdır". Bunu Avropa Şurasının baş katibi Thorbjorn Jagland demişdir. ²⁸ Çoxmədəniyyətlilik uğursuz olsa, bunun üçün həll nədir? Cavab hər hansı bir ayrı-seçkilik olmadan hər kəsin fərdi hüquqlarını təbliğ edən "mədəniyyətl ərarası" adlandırılan bir şey ola bilər. Mədəniyyətlərarası bir cəmiyyətdə insanlar etnik, mədəni və dini şəxsiyyətlərini saxlamaq hüququna malikdirlər və bu şəxsiyyətlər başqaları tərəfindən dözümlülüklə qarşılanır. Lakin bütün cəmiyyət insan hüquqları standartlarına riayət etməlidir və mədəni fərqlər digər qrupların hüquqlarını pozmaq üçün bir bəhanə kimi qəbul edilə bilməz. Bu yanaşma fərdi seçim üçün maksimum dözümlülük və demokratik cəmiyyətin təməlini sarsıda biləcək fikirlər üçün minimum dözümlülük tələb edir.

Sual: Sizin fikrinizcə, “Romada ikən romalılar kimi davran” atalar sözü miqrantlar üçün də aktuallığını qoruyur?

2008- ci ildə Avropa Şurası mədəniyyətlərarası dialoq üzrə "Birlikdə bərabər şəkildə ləyaqətli yaşamaq" adlı Layihə Sənədi qəbul etmişdir. Bu siyasət sənədi "Avropa Şurasının 47 üzv dövləti hökumətinin adından müdafiə edir ki, bizim ortaq gələcəyimiz insan hüquqları, demokratiya və qayda üzrə Avropa Konvensiyasında təsbit olunmuş insan hüquqlarının qorunması və inkişaf etdirilməsi qabiliyyətlərimizdən asılıdır. Mədəniyyətlərarası yanaşma mədəni müxtəlifliyin idarə olunması üçün gələcək görünüşlü bir model təqdim edir ... Əgər Avropa şəxsiyyəti yaratmaq niyyəti mövcuddursa, bu, ümumi dəyərlər, ümumi irsə və mədəni müxtəlifliyə, həmçinin hər bir insanın bərabər ləyaqətinə hörmət əsasında yaradılmalıdır.”²⁹

Qaçqın uşaqlar üçün adaptasiya və təhsil mərkəzi
Mərkəz 1996-cı ildə Çeçenistanlı bir çox qaçqın müharibədən qaçıb Moskvaya getdiyi zaman yaradılmış QHT Vətəndaşlara Yardım Komitəsinin layihələrindən biridir. Moskva məktəbləri qanunu pozaraq valideynlərinin paytaxtda rəsmi qeydiyyatı olmayan şagirdləri qəbul etməmişdi. Bir sıra gənclər məktəbə qəbul edilməyən uşaqlara dərs keçməyə başladılar. 2001-ci ildə Komitə bu ayrı-seçkilik praktikasını ləğv etməyə müvəffəq oldu, lakin belə bir mərkəzə olan ehtiyac aradan qalxmadı: stres keçirmiş çox miqrant uşaqlar əlavə dərslərə ehtiyac duydular

Mədəniyyətlərarası dialoqu inkişaf etdirmək üçün məktəblərdə mədəniyyətlərarası təhsil metodları tədris edilməlidir “
Avropa-Ərəb Gənclər Konqresinin Gənclər, Miqrasiya və inkişaf üzrə Raqusa deklarasiyası³⁰

Gənclər və miqrasiya

Gənclər tarixən miqrantların böyük bir hissəsini təşkil edir. Buna baxmayaraq, miqrasiya ilə bağlı milli və beynəlxalq müzakirələrdə gənclərin perspektivləri nadir hallarda n əzərə alınır. Gənc məcburi köçkünlərin ehtiyacları daha yaxşı başa düşülməlidir və onların Avropa cəmiyyətində rolu qəbul edilməlidir. Gənclər siyasəti üzr ə Avropa Şurası struktur sənədi – 2020 Gündəliyi - gənclər, sığınacaq axtaran şəxslər və məcburi köçkünlərlə gənclərin işinə xüsusi diqqət yetirir.
Bir tərəfdən, gənclər hərəkətliliyin müsbət aspektlərindən istifadə edirlər və Avropa Komissiyası, Avropa Şurası və digər gənclər təşkilatlarının da daxil olduğu Erasmus Mundus, Avropa Könüllü Xidməti kimi Avropa proqramlarından istifadə edirlər. Digər tərəfdən, miqrant gənclər bir çox problemlərlə üzləşirlər. Avropada təxminən 12 milyon gəncin valideynlərinin aid olmadığı cəmiyyətlərdə doğulduqları və böyüdükləri təxmin edilir. Bu ölkələrdə böyümələrinə baxmayaraq, bir çoxları hələ də miqrant hesab olunurlar.
Mədəniyyətlərarası dialoq dözümsüzlüklə mübarizə və qarşılıqlı anlaşmanın möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynayır. Həm rəsmi, həm qeyri-r əsmi sahədə təhsil proqramları, gənclərin mübadiləsi və gənclər işində mədəniyyətlərarası bacarıqların inkişaf etdirilməsi miqrasiya problemləri üzrə biliklərin artırılması və etnik, dini, linqvistik və mədəni müxtəlifliyin problemdən daha çox inkişaf mənbəyi kimi şərh olunması üçün effektiv vasitədir.³¹
Avropa Gənclər Forumu, 2008-ci ildə Gənclər və Miqrasiya mövzusunda bir siyasət yazısı yayımlayaraq, xüsusilə valideynlərindən və digər himayədarlardan ayrılan azyaşlılardan olan miqrant uşaqların vəziyyətinə diqqət çəkmişdir ; xüsusilə BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasına və Avropa Şurası Parlament Assambleyasının "Sığınma axtaran himayəsiz uşaqların müdafiəsi və onlara yardım" Tövsiyəsinin müddəaları pozulduqda sui-istifadəyə məruz qalma riski var. Avropa Şurasının gənclər sektoru, BMT QAK ilə əməkdaşlıq çərçivəsində, bərabərsizliyə keçid dövründə azyaşlı uşaqların, gənc qaçqınların və sığınacaq axtaranların hüquqları və inteqrasiyası layihəsinin icrasına başlamışdır.³².

18 DEKABR

18 dekabr yalnız Beynəlxalq Miqrantlar Günü deyil, həm də bütün miqrantların insan hüquqlarının tanınması və qorunmasını, onların cəmiyyətin tam iştirakçısı olmasını təmin etmək üçün fəaliyyət göstərən, Belçikada yerləşən təşkilatın adıdır.³³ 18 dekabr beynəlxalq miqrantlar günündə beynəlxalq_. miqrantlar cəmiyyətlərini birləşdirmək, habelə miqrantların nailiyyətlərini qeyd etmək və onların radio stansiyalarının və təşkilatlarının dünyanın bütün yerlərindən aktiv şəkildə iştirakı ilə qeyd etmək üçün beynəlxalq bir radio aksiyası təşkil edir. 2010-cu ildə 4 qitədə 49 ölkədən 147 stansiya iştirak etmişdir.

Əməkdaşlıq miqrantlarla bağlı məsələlərdə iştirak edən bir çox t əşkilat tərəfindən axtarılır. Avropada Gənc Qaçqınların səsləri Avropada gənc qaçqınların və onların təşkilatlarının səslərini birləşdirmək və gücləndirmək üçün çalışır. Onun fə aliyyətinə gənc qaçqınların və onların təşkilatlarının potensialının yaradılması, təbliğat və kampaniyaların təşviqi, gənc qaçqınların qlobal və regional şəbəkələrinin gücləndirilməsi, müvafiq məlumatların əldə edilməsi və mütərəqqi təcrübələrin mübadiləsi daxildir.
30 ölkədə 70-dən çox təşkilatın Avropa Birliyinə üzv olan Avropa Qaçqınlar və Qaçqınlar Şurası proqnozlu siyasət işi və tədqiqatlar vasitəsilə Avropada qaçqın və sığınacaq haqqında yeni düşüncələri təşviq edir. O, həmçinin yardımçı qeyri-hökumət təşkilatları arasında şəbəkə qurmaq və müxtəlif tədbirlər təşkil etməklə əlaqələri gücləndirmək üçün çalışır. Avropanın bütün hüquq məsləhətçiləri və hüquqşünaslar üçün qaçqın hüququ kursları da təmin edir.