Artykuł 3 stanowi jedynie, że “[n]ikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.
Jest to prawo absolutne. Co jest charakterystyczne, w odróżnieniu od innych postanowień Konwencji, wyjątki lub możliwość limitacji w odniesieniu do powyższego prawa są niedopuszczalne, i nie umożliwia ich także wykładnia Trybunału. Oznacza to, że ani interes publiczny ani prawa osób trzecich jak i zachowanie samej ofiary, nawet jeżeli stwarzają niebezpieczeństwo lub są zabronione, nie mogą uzasadniać traktowania sprzecznego z tym przepisem.
Na artykuł 3 powoływano się w wielu rożnych sytuacjach, jednakże w przeważającej mierze dotyczyły one traktowania osób pozbawionych wolności. W konsekwencji policja i inne osoby odpowiedzialne za osoby pozbawione wolności (funkcjonariusze służby więziennej, straży granicznej a także osoby zatrudnione w jednostkach penitencjarnych i oddziałach zamkniętych szpitali psychiatrycznych) muszą dołożyć szczególnej staranności aby uniknąć naruszeń tego przepisu. Dobrze jest zrobić wczesną ocenę ryzyka złego traktowania w szczególności w odniesieniu do grup wrażliwych (podejrzani o pedofilię, mniejszości, etc.).
„Tortury" zostały zdefiniowane jako „umyślne nieludzkie traktowanie powodując bardzo poważne i okrutne cierpienia". Poziom cierpienia stanowi podstawową różnicę pomiędzy torturami a nieludzkim traktowaniem, a ponadto w przypadku tortur musi to być działanie celowe, np. wydobywanie informacji lub zastraszanie. Nota Bene: fakt, że dzięki informacji można uratować życie niewinnej osoby nie uzasadnia stosowania tortur. Przykłady działań uznanych przez Trybunał za tortury to zgwałcenie, groźba skrzywdzenia rodziny, przetrzymywanie z zawiązanymi oczyma oraz pozorowane egzekucje. Cierpienie może mieć wymiar fizyczny jak i psychiczny. Pojęcie tortur w dalszym ciągu ulega zmianie: co nie miało znamion tortur 30 lat temu, może być za nie uznane dziś, ponieważ standardy się podnoszą (Selmouni v. France, sprawa dotyczyła pobitego podejrzanego). To samo odnosi się do nieludzkiego traktowania.
„Nieludzkie traktowanie” musi osiągnąć minimalny poziom dolegliwości oraz „powodować rzeczywiste obrażenia fizyczne lub intensywne cierpienie psychiczne”. Nie jest konieczne występowanie elementu umyślności lub premedytacji. W typowych sprawach dotyczących urazów doznanych w areszcie, gdzie dana osoba trafiła w dobrym zdrowiu i zostało dowiedzione, że dopiero tam uległo ono pogorszeniu, ciężar dowodu spoczywa na władzach, które muszą wykazać, że nie użyto siły fizycznej, że nie była ona nadmierna lub jej użycie było uzasadnione ze względu na zachowanie ofiary. Użycie nadmiernych środków obezwładniających wobec aresztowanego lub pacjenta leczonego psychiatrycznie może równać się nieludzkiemu traktowaniu.
„Poniżające traktowanie” w przeciwieństwie do fizycznego i psychicznego cierpienia polega na upokorzeniu i upodleniu. Podobnie jak w przypadku nieludzkiego traktowania, nie musi być ono umyślne. Najczęściej to warunki w więzieniu są upokarzające, np. bród i długotrwałe przeludnienie (Kalashnikov v. Russia). Warunki mogą jednak zostać uznane za nieludzkie jeżeli przekroczą pewien poziom dolegliwości. Rewizje osobiste, nawet jeśli uzasadnione ze względów bezpieczeństwa, mogą zostać uznane za poniżające jeżeli będą przeprowadzane bez szacunku dla godności człowieka, np. publicznie lub przez osobę płci odmiennej. Umieszczenie w izolatce nie koniecznie musi być nieludzkie lub poniżające, jednakże może zostać za takie uznane w szczególności ze względu na okres stosowania tego środka. Brak lub odmowa pomocy medycznej może być poniżająca jeżeli wywołuje niepokój, stres lub cierpienie w szczególności u pacjentów leczonych psychiatrycznie. Odmienny przypadek obowiązkowego zabiegu medycznego, np. przymusowe karmienie, które co do zasady nie jest nieludzkie lub poniżające, jednakże może zostać za takie uznane jeżeli będzie przeprowadzone bez odpowiednich gwarancji lub bez szacunku. Prosimy porównać dwie sprawy, w których zabieg medyczny został przeprowadzony w celu odzyskania narkotyków połkniętych przez handlarzy. W sprawie Jalloh v. Germany, pomimo oporu skarżącego został podany z użyciem siły środek wywołujący wymioty w celu uzyskania dowodów. Sposób w jaki to uczyniono był poniżający i stanowił zagrożenie zdrowia. Zostało stwierdzone nausznie artykułu 3. W sprawie Bogumil v. Portugal, chirurgiczne usunięcie z żołądka skarżącego paczki z kokainą zostało przeprowadzone na podstawie opinii medycznej i pod kontrolą lekarza w celu ratowania życia, a nie uzyskania dowodów. Brak naruszenia. Nie należy przeceniać znaczenia ścisłej współpracy między funkcjonariuszami dokonującymi zatrzymania a lekarzami. Skuwanie kajdankami nie jest poniżające jeżeli taka konieczność jest uzasadniona, np. aby zapobiec ucieczce lub krzywdzeniu innych, jednakże może być za takowe uznane kiedy osoba pozostaje skuta w trakcie leczenia w szpitalu lub jest pokazywana w kajdankach publicznie lub w trakcie rozprawy.
Dyskryminacja, np. ze względu na pochodzenie etniczne, przy dodaniu takiej informacji do materiału dowodowego w sprawie nieludzkiego traktowania może skutkować stwierdzeniem naruszenia artykułu 3, na przykład w przypadku kiedy podejrzani pochodzenia romskiego byli traktowani przez władze sądowe i wykonawcze w sposób wrogi i poniżający (Moldovan v. Romania No. 2).
Wydalenie i ekstradycja: wydalenie lub ekstradycja osoby do innego państwa, gdzie napotka ona realne ryzyko sprzecznego z artykułem 3 traktowania może zostać uznane za naruszenie po stronie państwa wysyłającego. Podobnie jak w przypadku artykułu 2, w wielu przypadkach decyzja o wydaleniu, etc. jest podejmowana na szczeblu sądowym lub rządowym. Jednakże za warunki przyjęcia osoby deportowanej najczęściej jest odpowiedzialna policja lub funkcjonariusze straży granicznej. Powinno zapewnić się warunki humanitarne, a osoba, która ze względów medycznych nie jest zdolna do podróży, nie powinna być do niej przymuszana.
Pozytywne obowiązki w rozumieniu artykułu 3: obowiązek zapobiegania traktowaniu sprzecznemu z artykułem 3 jest głównie funkcją rządu w tworzeniu prawa i przepisów. Mogą się one również pojawić na szczeblu roboczym. np. kiedy pracownicy socjalni nie powzięli odpowiednich kroków w celu ochrony dzieci przed poważnymi i długotrwałych zaniedbaniami rodziców, o których powinni byli wiedzieć (Z and others v. the United Kingdom). W przypadku grup szczególnie wrażliwych takich jak dzieci, osoby chore umysłowo lub osadzeni, obowiązek państwa do zapobiegania nieludzkiemu traktowaniu jest jeszcze silniejszy.
Obowiązek przeprowadzenia śledztwa: podobnie jak w przypadku prawa do życia (artykuł 2), jeżeli wystąpi spór co do naruszenia artykułu 3, wymaga się przeprowadzenia niezależnego, skutecznego i szybkiego śledztwa. Na przykład urazy powinny być poddane badaniu lekarskiemu tak szybko jak to możliwe aby ustalić jak do nich doszło. Policja i inne służby powinny przechowywać odpowiednią i dokładną dokumentację swoich działań, a w przypadku oskarżenia o nieludzkie traktowanie, powinny w pełni współpracować w ramach każdego śledztwa.
