Ustęp 1 składa się z dwóch części:
- z niekwalifikowanego prawa do wolności myśli, sumienia i wyznania, które zawiera w sobie prawo do zmiany wyznania lub przekonań;
- z kwalifikowanego prawa do manifestowania swojego wyznania lub przekonań, samodzielnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, w postaci kultu, nauczania, praktyk i przestrzeganie pewnych zaleceń.
Tylko to drugie prawo może być przedmiotem ograniczeń wymienionych w ust. 2.
Trybunał unika definiowania pojęcia „wyznanie i przekonania”, natomiast uznał wiele religii – nie tylko głównych światowych systemów religijnych, takich jak chrześcijaństwo, judaizm, islam, lecz także nowszych, takich jak świadkowie Jehowy i scientologia. Jako przekonanie zaakceptował pacyfizm, weganizm, sprzeciw wobec aborcji, ale nie uznał popierania wspomaganego samobójstwa.
Ogólnie ochronie podlegają bezpośrednie przejawy wyznawania religii lub przekonań, na przykład noszenie krzyża, turbanu lub islamskiej chusty, przestrzeganie koszernej diety, oraz przejawy niebezpośrednie, takie jak dystrybucja pacyfistycznych ulotek wśród żołnierzy, w przeciwieństwie do głoszenia zasad pacyfistycznych.
Zapisy ustępu 2 zostały zasadniczo objaśnione wyżej (przy okazji artykułów 8-11 – zob. pkt 73-75 powyżej).
Wszelkie ograniczenia w korzystaniu z tych praw muszą być przewidziane przez prawo. Tak więc doszło do naruszenia, gdy urzędnicy przerwali zebranie Świadków Jehowy odbywające się w legalnie wynajmowanym lokalu nie mając do tego prawnego upoważnienia (Kuznetsov and others v. Russia).
Cele uprawnione to bezpieczeństwo publiczne, ochrona porządku publicznego, zdrowia i moralności oraz ochrona praw i wolności innych osób.
Ograniczenia, które zostały zaaprobowane, zawierały:
zakazanie pielęgniarce noszenia krzyżyka z uwagi na ewentualne ryzyko sanitarne dla zdrowia pacjentów;
wprowadzenie ograniczeń odnoszących się do odzieży religijnej, zwłaszcza noszenia chust islamskich w szkołach i na uniwersytetach, gdzie Trybunał przyznał rządom szeroki margines oceny z uwagi na prawa i wolności innych osób;
zakazanie więźniowi odprawiania rytuałów religijnych, które przeszkadzały innym.
Ograniczenia, które nie zostały zaaprobowane, to między innymi:
- ściganie karne za „prozelityzm” osoby, która jedynie starała się przekonać innych o zaletach swoich przekonań;
- zakazanie osobie obsługującej pasażerów na lotnisku noszenia krzyża z powodu polityki firmy;
- odmówienie więźniowi objęcia go dietą bezmięsną.
Kwestie dotyczące wiary i jej przejawów są często kontrowersyjne i delikatne, zwłaszcza w społeczeństwie coraz bardziej pluralistycznym. Urzędnicy, przed wprowadzeniem ograniczeń, muszą mieć pewność, że mają do ich wprowadzenia pełne prawo, i że ich działanie będzie proporcjonalne w stosunku do uprawnionego celu.
