Dla funkcjonariuszy publicznych dotyczący obowiązków państwa wynikających z Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

Niniejszy Niezbędnik ma na celu zapewnienie funkcjonariuszom publicznym państw sygnatariuszy Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (zwana dalej Konwencją) informacji oraz praktycznych porad dotyczących poszanowania praw zawartych w Konwencji przysługujących osobom z którymi funkcjonariusze się na co dzień stykają, wypełniania obowiązków wynikających z Konwencji oraz, o ile to możliwe, unikania naruszeń Konwencji.

DLA KOGO PRZEZNACZONY JEST NINIEJSZY NIEZBĘDNIK

Niniejszy niezbędnik jest przeznaczony dla pracowników wymiaru sprawiedliwości oraz osób odpowiedzialnych za egzekwowanie prawa lub za kwestie związane z pozbawieniem wolności. W szczególności, dotyczy to funkcjonariuszy policji, służby więziennej, straży granicznej oraz pracowników oddziałów zamkniętych szpitali psychiatrycznych lub innych instytucji zajmujących się opieką nad osobami szczególnie wrażliwymi.

W szerszym zakresie, Niezbędnik jest również przeznaczony dla innych funkcjonariuszy np. pracowników socjalnych, referendarzy oraz urzędników wydających zezwolenia mających styczność z obsługą innych osób oraz których działania mogą odnosić się do praw chronionych Konwencją.

Niezbędnik nie jest przeznaczony dla sędziów, prawników lub urzędników wyższego szczebla, a jedynie dla funkcjonariuszy pracujących na tzw. „pierwszej linii ognia”. Niezbędnik nie wymaga od odbiorców znajomości prawa.

JAK UŻYWAĆ NIEZBĘDNIKA

  • Instrukcja dotycząca praw gwarantowanych przez Konwencję i Protokoły dodatkowe oraz do odpowiadających im obowiązków Państwa, zestawionych w kolejności w jakiej występują w Konwencji (NB: jak wyżej podkreślono, nie wszystkie Państwa są stronami wszystkich Protokołów dodatkowych; Część III zawiera informację – aktualną na dzień wydania Niezbędnika – jak państwa są związane jakimi prawami). Najczęściej pojawiające się problemy z jakimi mają do czynienia funkcjonariusze publiczni, dla których przeznaczony jest niniejszy Niezbędnik, są omówione w sposób bardziej wyczerpujący aniżeli w stosunku do kwestii, które występują sporadycznie. Niezbędnik nie ma na celu przedstawienia wszystkich potencjalnych problemów, jak czynią to książki prawnicze; koncentruje się natomiast na najważniejszych i najczęściej występujących kwestiach.
  • Zawiera pytania oraz listę zagadnień, które mają pomóc funkcjonariuszom w podjęciu decyzji czy w danej sytuacji Konwencja znajduje zastosowanie, a także schemat działania.

KONWENCJA I ZAKRES JEJ STOSOWANIA

Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (oficjalna nazwa Konwencji) jest umową międzynarodową zawartą pomiędzy Państwami Członkowskimi Rady Europy (w liczbie 47) (nie mylić z Unią Europejską). Rada Europy została utworzona po II wojnie światowej jako międzynarodowa organizacja, której celem było promowanie demokracji, praw człowieka i rządów prawa. Konwencja została przyjęta w 1950r. Państwa są zobowiązane do przestrzegania zobowiązań wynikających z Konwencji, gdy stają się jej stronami w drodze ratyfikacji. Wszystkie Państwa Członkowskie [Rady Europy] ratyfikowały Konwencję.

Istnieje wiele Protokołów dodatkowych do Konwencji, które uzupełniają jej postanowienia poprzez poszerzenie katalogu praw gwarantowanych przez Konwencję. Państwa członkowskie mogą zdecydować o przyjęciu Protokołów dodatkowych poprzez ich ratyfikację, przy czym nie każde państwo związało się wszystkimi Protokołami dodatkowymi. Należy sprawdzić, które spośród Protokołów dodatkowych zostały ratyfikowane przez Państwa na stronie Biura Traktatowego Rady Europy.

Please note: We invite you to send us any suggestions that may improve the content or the presentation of this website. Please feel free to fill in this information on the contact form provided for this purpose.

 

 

 

Powrót Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

Zgodnie z ustępem 1, każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji. Trybunał w swoim orzecznictwie dokonał rozszerzającej interpretacji powyższych pojęć, wykraczającej poza ich zwykłe znaczenie w poszczególnych systemach krajowych. Funkcjonariusze publiczni powinni być tego świadomi i nie zakładać, że znaczenie tych pojęć w rozumieniu Konwencji będzie jednoznaczne z dotychczas używanym na poziomie krajowym.

„Życie prywatne” jest pojęciem dużo szerszym niż prywatność (które odnosi się głównie do prawa do zachowania poufności oraz do życia na uboczu). Odnosi sie ono między innymi do tożsamości, orientacji seksualnej i aktywności płciowej, tożsamości płciowej, ochrony danych osobowych, wolności od hałasu i emisji gazów, a także wolności od molestowania.

Pojęcie „życia rodzinnego” w rozumieniu Konwencji również wychodzi poza zakres tradycyjnego małżeństwa z dziećmi. Odnosi się także do par żyjących w konkubinatach (jeżeli można wykazać długotrwały związek), par homoseksualnych i transseksualnych, bliskich krewnych jak dziadkowie i wnuki, oraz rodzeństwa. W sprawach tych istotną kwestią jest, czy istnieją dowody pozwalające na wykazanie istnienia bliskiego związku. W sprawach dotyczących deportacji często odwoływano się do nich, dzięki czemu osoby o bliskich więzach rodzinnych mogły pozostać w państwie wydalającym nawet jeżeli popełniły przestępstwo lub wygasło ich pozwolenie na pobyt.

Przy ustalaniu pojęcia „domu”, od ofiary wymaga się wykazania dostatecznego i nieprzerwanego związku z miejscem w którym przebywa, z zastrzeżeniem że nie ma obowiązku faktycznego zajmowania tego miejsca przez cały okres; może być ono czasowe (np. wóz cygański), może nim być biuro, a także zajmowany nielegalnie lub z naruszeniem lokalnych przepisów prawa przestrzennego lokal. Prawo to gwarantuje spokojne zamieszkiwanie w domu, bez ingerencji osób nieuprawnionych a także w sposób wolny od takich zagrożeń jak hałas lub zanieczyszczenie powietrza.

 Pojęcie „korespondencja” nie oznacza wyłącznie listów (w szczególności wysyłanych przez więźniów) ale również rozmowy telefoniczne, wiadomości tekstowe oraz e-mail.

Pojęcie „poszanowanie” odnosi się zarówno do obowiązków negatywnych jak i pozytywnych. Obowiązek negatywny oznacza zakaz ingerowania w te prawa w sposób arbitralny, natomiast obowiązki pozytywne mogą dotyczyć przyjęcia odpowiednich środków prawnych do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego nie tylko w relacji Państwa z jednostką ale także w relacji między jednostkami. W serii wyroków dotyczących osób transseksualnych, głównym zarzutem nie było ograniczanie przez państwo możliwości dokonania operacji zmiany płci (w rzeczywistości ułatwiały one taki zabieg), ale odmowa zmiany danych w dokumentach tożsamości, takich jak metryka chrztu lub dowód osobisty, po przebytej operacji. Takie działanie stanowiło naruszenie pozytywnego obowiązku państwa do poszanowania życia prywatnego (Christine Goodwin v. the United Kingdom). Sprawy dotyczące zanieczyszczenia środowiska mogą się również odnosić do pozytywnego obowiązku państwa. Ponadto, przy podejmowaniu jakichkolwiek czynności dotyczących dzieci, w pierwszej kolejności należy wziąć pod uwagę dobro dziecka.

Odzwierciedleniem powyższych zasad jest ustęp 2, zakazujący ingerencji w prawo, chyba że jest to zgodne z ustawą i jest konieczne w społeczeństwie demokratycznym aby osiągnąć uprawniony cel. Zgodnie z artykułem 8 uprawnionymi celami są

  • bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju;
  • zapobieżenie zakłóceniom porządku lub przestępstwu;
  • ochrona zdrowia i moralności; oraz
  • ochrona dobrego imienia i praw innych osób.

Za każdym razem kiedy dochodzi do ingerencji należy dokonać oceny zadając sobie trzy pytania:

  • czy jest ona zgodna z prawem?
  • czy zmierza ona do osiągnięcia legitymowanego celu?
  • czy jest on niezbędna w demokratycznym społeczeństwie aby osiągnąć ten cel, tj. czy nie jest nadmierna, arbitralna lub niesprawiedliwa?

Przykład z praktyki: w sprawie dotyczącej gromadzenia i przechowywania danych osobowych przez policję, skarżącym przedstawiono zarzuty i pobrano o nich próbki DNA oraz odciski palców. Następnie nie zostali ani skazani ani uniewinnieni, jednakże zabezpieczone próbki zostały zatrzymane. Ich zatrzymanie było zgodne z prawem oraz zmierzało do osiągnięcia celu jakim jest zapobieganie przestępstwom. Jednakże Trybunał uznał, że nie została spełniona przesłanka „niezbędności w demokratycznym społeczeństwie” ze względu na niezachowanie zasady proporcjonalności, gdyż ogólny przepis zezwalający na zachowanie danych pobranych od osób nie dotyczył osób które były podejrzane o popełnienie przestępstwa jednak wobec których nie wniesiono następnie aktu oskarżenia (S. and Marper v. the United Kingdom).

Funkcjonariusze powinni odpowiedzieć sobie na te same pytania zanim dokonają ingerencji w prawo zagwarantowane w artykule 8, aby się upewnić, że nie naruszają go bezzasadnie. Przepis ten jest jednym z najczęściej naruszanych w trakcie podejmowania czynności na szczeblu roboczym. Nie jest możliwe objęcie wszystkich odmian jego zastosowania. Poniżej przedstawione są przykłady (w oparciu o rozpoznane sprawy) różnych sytuacji gdzie pożądana jest szczególna troska funkcjonariuszy (Nota Bene: nie jest to lista wyczerpująca):

  • Policja: przeszukanie domu; pobieranie i przechowywanie próbek lub dokumentów.
  • Służby specjalne: podsłuchiwanie rozmów telefonicznych; umieszczanie podsłuchów w mieszkaniach lub biurach; przechowywanie danych.
  • Służba więzienna: kontrola i ingerencja w korespondencję więźniów, w szczególności z ich prawnikiem lub sądami; przeszukiwanie osób odwiedzających w celu sprawdzenia czy nie posiadają narkotyków, etc.; ingerowanie w prawo do wizyt; nakładanie na więźniów kar.
  • Pracownicy USC: stosowanie ograniczeń przy wyborze lub zmianie nazwiska; zmiana dokumentów stanu cywilnego po operacji zmiany płci.
  • Pracownicy socjalni: pozostawianie dzieci pod czyjąś opieką; umieszczenie ich w sierocińcu lub u rodziny adoptującej (potrzeba zawiadomienia oraz konsultacji z biologicznymi rodzicami, potrzeba unikania zwłoki powodującej nieodwracalne zmiany w dotychczasowych relacjach, etc.); ułatwianie kontaktów dziecka z rodzicem który został pozbawiony prawa do opieki.
  • Urzędnicy samorządowi: stosowanie przepisów przestrzennych wpływających na miejsce zamieszkania oraz życie rodzinne; publiczne używanie kamer monitoringu, w sytuacji gdy istnieje ryzyko ujawnienia tożsamości danej osoby; zarządzanie fabryką negatywnie wpływającą na otoczenie poprzez hałas lub emisję gazów toksycznych (np. składowiska odpadów).
  • Pracownicy medyczni: podejmowanie czynności wymagających zgody pacjenta.
  • Służba graniczna: załatwianie spraw dotyczących potencjalnych deportowanych (np. osób z nielegalnym pobytem, skazanych kryminalistów pod koniec odbywania przez nich kary) posiadających związki rodzinne w państwie wydalającym.
  • Powyższe przykłady nie są sytuacjami gdzie ze względu na artykuł 8 podejmowanie pewnych działań ma być utrudnione; chodzi tu raczej o zwrócenie szczególnej uwagi aby były one uzasadnione i proporcjonalne. W niektórych sprawach funkcjonariusze powinni sprawdzić czy uzyskano odpowiednią zgodę sądu na dokonanie czynności.

Download the abstract

  • Diminuer la taille du texte
  • Augmenter la taille du texte
  • Imprimer la page