Din və inam nədir?

İnam beynimizin hər hansı bir məsələ ilə bağlı 100% əmin olmamasına və ya onu sübut edə bilməməyimizə baxmayaraq, həmin məsələnin doğruluğuna inanmaq vəziyyətidir. Hər kəsin həyatı və yaşadığı dünya haqqında inamları var. Qarşılıqlı olaraq bir-birini dəstəkləyən inamlar dini, fəlsəfi və ya ideoloji ola biləcək inam sistemləri yarada bilər.
Dinlər bəşəriyyəti mənəviyyatla əlaqələndirən inam sistemləridir. Vikipediyanın aşağıdakı təsviri dinin bir çox ölçülərini yaxşı bir şəkildə təqdim edir:
Din insanlıq mənəviyyatına və bəzən əxlaqi dəyərlərə aid olan mədəni sisteml ərin, inam sistemlərinin və dünya görüşlərinin toplusudur. Bir çox dinlərin həyata məna vermək və ya həyatın və ya kainatın mənşəyini izah etmək üçün nəzərdə tutulmuş təsvirləri, simvolları, ənənələri və müqəddəs tarixləri var. Onlar əxlaq, etika, dini qanunlar və ya üstünlük təşkil edən həyat tərzini kosmos və insan təbiəti ilə bağlı düşüncələrindən əldə etməyə meyllidirlər. [...] Bir çox dinlər davranışları, ruhaniləri, qoşulma və ya üzvlüyün nədən ibarət olduğunun tərifini, müqəddəs yığıncaqları, bir tanrıya hörmət və ya dua edilməsi üçün münt əzəm görüşləri və ya xidmətləri, müqəddəs yerləri (təbii və ya memarlıq) və / və ya yazıları irəli sürürlər. Din praktikası həmçinin ibadət, tanrı və və ya tanrıların fəaliyyətlərinin anılması, qurbanların, bayramların, mərasimlər, ekstaz vəziyyətinin, təşəbbüsl ərin təşkili, məzarlıq xidmətləri, nikah xidmətləri, meditasiya, musiqi, sənət, rəqs, ictimai xidmət və ya digər aspektləri əhatə edə bilər. Bununla yanaşı, quruluş, inam və ya praktikanın bu və ya digər aspektlərinin olmadığı din nümunələri də mövcuddur.¹

Həyatın mənəvi ölçüsünə olan inam qədim zamanlardan bəri mövcud olmuşdur. Bir çox insan cəmiyyəti günəşə, ilahi və tanrılara, yaxşı, pis və müqəddəsin ayırd edilməsinə dair öz iman sistemləri haqqında tarixi sübutlar qoymuşdur. Stounhenc, Madriddə Almudena Katedralı, Alice Springs ərazisində Uluru, Hayfa Bahay bağları, Fuciyama – Yaponiyanın müqəddəs dağları, Səudiyyə Ərəbistanında Kəbə və ya Amritsardaki Qızıl Məbədin hamısı insanın mənəviyyat təcrübəsinə dəlalət edir, bu, obyektiv reallıq və ya həyatın mənasını və dünyadakı rolumuzu izah etmək üçün insanın meylinin nəticəsidir.
Ən sadə mənada din "insanların müqəddəs, mənəvi və ya ilahi olduğunu düşündükləri münasibətləridir”.² Bu, adət ən eyni inamlı insanların təşkil olunan təcrübələri ilə müşayiət edilir. Yuxarıda müzakirə edildiyi kimi, inam daha geniş bir anlayışdır və buna "bu dünyanın kənarında mövcudluğun ölçüsünü inkar edən öhdəliklər" daxildir.³

Ətrafımızda olan dinlər və digər inam sistemləri özümüzü dindar və ya dinsiz hiss etməyimizdən asılı olmayaraq şəxsiyy ətimizə təsir göstərir. Eyni zamanda, şəxsiyyətimizin digər hissələri, tariximiz, digər dinlər ə və "fərqli" düşünülmüş qruplara olan münasibətimiz din və ya inam sistemini necə şərh etdiyimizə təsir edəcəkdir.

Sual: Ölkənizdə hansı dini etiqadlar mövcuddur?

Dinlər və əlaqəli sosial və mədəni strukturlar insan tarixində mühüm rol oynayırlar. Zehni strukturlar olaraq, bizim ətrafımızdakı dünyaya və qəbul etdiyimiz və ya rədd etdiyimiz dəy ərlərə təsir edirlər. Sosial strukturlar olaraq, onlar dəstəkləyici bir şəbək ə və mənsubiyyət hissini təmin edirlər. Bir çox hallarda, dinlər güc strukturlarının əsasını təşkil edir və onunla bir-birinə çevrilmişdir. Yaxın və uzaq tarix "teokratik" dövlətlərin nümunələri ilə doludur, onlar xristian, hindu, müsəlman, yəhudi və digərləridir. Dövlət və din arasındakı ayrılıq hələ də aktualdır və yalnız qismən tətbiq olunur: Avropada rəsmi dövlət dinl əri və faktiki dövlət dinləri var. Əksər hallarda bu, dözümlülük dəyərləri ilə qarşılandığı müddətcə müəyyən bir problem yaratmır.

Dini və ya inamla bağlı olanların statistikası bu modelin dinamik xarakterini və aramızdakı bir çox insanın dini və inam azadlığına zəmanət verməyən kontekstlərdə yaşadığı həqiqətini nəzərə alaraq, heç vaxt dəqiq ola bilməz. Aşağıdakı statistikalar, qlobal görüntünün müxtəlifliyinə nümunə vermək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu rəqəmlər ən böyük dinlərin hesablanmış sayını göstərir:⁴

Sekulyar, deist, aqnostik və atesitlərin 1.1 milyard ümumi sayı

Sual Bu siyahıda hansı dinlər yoxdur?

Avropa bölgəsində də müxtəlif dinlər və inamlar uzun müddət mövcud olmuşdur. Bəzi tarixi dövrlərdə Avropa zülm edən dini qruplara sığınmış və müxtəlif dinlər və inamların inkişafına imkan vermişdir. Digər dövrlərdə isə Avropa ölk ələri fanatizmə meyllənmiş və 1618- 1648-ci illərdəki 30 illik müharibə kimi qitənin əhalisinin üçdə birinin öldürülməsinə gətirib çıxaran "dini müharibələrə" daxil olmuşdur.
Dini arqumentlərin sui- istifadəsi və ya yanlış yolda istifadə edilməsi ağrılı münaqişələrin və müharibələrin, t əqib və dözümsüzlüyün yaranmasına gətirib çıxardı. Bu tarixi mirasları anlamağımızdan asılı olmayaraq, Avropada müxtəlif dinlər və inamlar mövcuddur və onlar bizim cəmiyyətl ərə təsir göstərir və mövcud olmağa davam edirlər. Beləliklə, din və inam gənclər və gənclərin işi ilə bağlı nəzərə alınmalı mühüm amillərdir, çünki onlar birbaşa və ya dolayısı ilə gənclərin şəxsiyyətinə və mənsubiyyətinə təsir göstərirlər

Din azadlığı və ya insan hüquqları vasitələrinə inam

Hər bir insan düşüncə, vicdan və din azadlığı hüququna malikdir: bu hüquqa öz dinini və ya əqidəsini dəyişmək azadlığı, öz dininə v ə ya əqidəsinə həm təkbaşına, həm də basqaları ilə birlikdə , dini təlimd ə, ibadətdə və dini mərasim qaydalarının yerinə yetirilməsində açıq və özəl qaydada etiqad etmək azadlığı daxildir.
Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi, Maddə 18

Bu, daha sonra Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktda, habelə İnsan Hüquqları üzrə Afrika Xartiyasında (Maddə 8) və İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqlarının Müdafiəsi Haqqında Avropa Konvensiyasında (9) öz təsdiqini tapmışdır.
BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsi bu azadlığın "həm hərtərəfli, həm də başqaları ilə ünsiyyətdə bütün məsələlərdə, şəxsi inamla və dini və ya inamla bağlı öhdəlik azadlığını" əhatə etməklə "geniş və dərin" olduğunu vurğulayır; vicdan azadlığı din və inam üçün bərabər olmalıdır və qorunma "teistik, qeyri-teist və ateistik inamlara, eləcə də heç bir dinə və inama etiqad etməmək hüququna" aiddir.⁵ Buna görə də, hər hansı bir ciddi inam və ya etiqad bu hüquq çərçivəsində qorunur. Burada həmin şəxsin siqh, ovçuluğa qarşı, pasifist, mormon, vegetarian, yaxud ideoloji cəhətdən iqlim dəyişikliyinə qarşı fəaliyyət göstərməsi əhəmiyyət daşımır.

Beynəlxalq hüquqda bu azadlıq tarixən azlıq cəmiyyətlərinin dini azadlığına yönəldilmişdir. Dini etiqad azadlığını təmin edən qanunlar bu gün artıq regional təhlükəsizlik təhdidinə zərbə vurmamaq üçün status-kvonun saxlanılması zərurətinə yönəlmir, bir sıra narahatlıqları diqqət mərkəzində saxlayır. Bu azadlığı müdafiə edilməsi cəmiyyət, eləcə də fərd üçün bir sıra məqsədlər daşıyır, insanların seçdikləri inamları tək-tək və ya başqaları ilə birlikdə azad şəkildə (sərbəst) seçməsini, (açıq şəkildə) araşdırmasını və (qətiyyətli) müzakirə etməsini təmin etmək. Bu azadlıq üçün əlverişli bir mühitə nail olmaq üçün dövlətin din və inama əsasən müdaxilə etməməsi kifayət deyil, cəmiyyətdə belə bir mühitə nail olmaq və saxlamaq üçün müsbət tədbirlərin görülməsi labüddür. Praktikada buraya, məsələn, ibadət yerlərini və ya əxlaqi və dini təhsili təmin etməyin mümkünlüyü daxil edilməlidir.

Sual: Siz hər hansı bir dini cəmiyyətin üzvüsünüz? Bu cəmiyyətə necə qatılmısınız?

Bütün digər insan hüquqları ilə bərabər, bu azadlıq digər azadlıqları "zəbt etmir" və bəzən fikir və ifadə azadlığı və cins və ya cinsi orientasiya əsasında ayrı-seçkilikdən azad olmaq kimi digər insan hüquqları ilə qarşı-qarşıya dayanır. Bu, məsələn, İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasının 9-cu maddəsində tərtib edilmiş qaydada əksini tapmışdır: dini inam, vicdan və düşüncə hüququ mütləq şəkildə qorunur, ancaq təzahürlər yalnız digər insan hüquqlarını pozmadığı dərəcədə müdafiə olunur.
 

İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi Haqqında Avropa Konvensiyası
1.    Hər kəsin fikir, vicdan və din azadlığı vardır; buraya öz dinini və ya əqidəsini dəyişmək azadlığı, öz dininə və ya əqidəsinə həm təkbaşına, həm də başqaları ilə birlikdə etiqad etmək və açıq yaxud şəxsi qaydada ibadəti, təlimləri, dini və mərasim ayinlərini yerinə yetirmək azadlığı daxildir.
2.    Öz dininə və baxışlarına etiqad etmək azadlığı yalnız ictimai asayiş maraqları naminə, ictimai qaydanı, sağlamlığı, yaxud mənəviyyatı qorumaq üçün və ya digər şəxslərin hüquq və azadlıqlarını müdafiə etmək üçün qanunla nəzərdə tutulmuş və demokratik cəmiyyətdə zəruri olan məhdudiyyətlərə məruz qala bilər.

Din və inam azadlığı - din dəyişdirmək azadlığı da daxil olmaqla, hamımız üçün, ictimaiyyətin və ya icmaların üzvləri olaraq, məna axtarışımız, tam inkişafımız, şəxsiyyətimiz və özümüzü ifadə etdiyimiz üçün vacibdir. Möhk əm bir din və ya inamımız olsa da, biz qərarsız olsaq da, hətta əgər, həqiqətən də, din və ya inama çox əhəmiyyət verməsək də, bu azadlıq insanlar və onların qurduqları cəmiyyətlər üçün vacibdir.

Sual: Ölkənizdə din və inam azadlığından başqaları ilə eyni səviyyədə istifadə edə bilməyən icmalar var?

Din və inam azadlıqlarına qarşı çətinliklər, onlarla bağlı hüquqların pozulması

Dini tarix boyunca bir çox dini və ictimai xüsusiyyətlər müəyyən bir dinin tətbiq olunduğu mühitə daxil edilmişdir və onlar mədəniyyət və siyasətdə əks olunmuşdur. Bir çox ədəbiyyat, şeir, sənət və musiqi, geyim tərzləri və həyat tərzini təşkil etmə yolları dinlərdən götürülmüşdür. Din, məsələn, müqəddəs  günlərdə, bayramlarda, nikah mərasimlərində, dəfn tədbirlərində, ziyarətlərdə, dini simvollarda (məsələn, zərgərlik və ya geyim t ərzləri) və ya fiziki dəyişikliklərdə qalıcı şəkildə görülə bilən mədəniyyətdə güclü bir iz qoymuşdur, buna misal olaraq, kişi sünnətini göstərmək olar.
Xalqlar dövlət dini və ya dini ideologiyanı qəbul edəndə dinlərin təsiri daha da güclənə bilər. Belə vəziyyətlərdə din və dini arqumentlər siyasi, iqtisadi və sosial düşüncələrlə qarışıq ola bilər.

İnsan hüquqları icmasında çox vaxt düşüncə, vicdan və din azadlığının möminlər cəmiyyətinin fərqli təcrübələrinin cəmiyyətin qalan hissələrindən ayrılmasına nə dərəcədə imkan verdiyi müzakirə olunur. Bunun nümunələrinə dini rəhbərlik vəzifələrindəki qadınlara, uşaqları əhat ə edən ənənəvi mərasimlərə, nikah ətrafında qanunlara, boşanma və ya dəfn etməyə, ilahi varlıqların və digər dini şəxslərin təsvir edilməsinə qadağa və s. daxildir.

Belə kontekstlərdə insan hüquqları orqanları xüsusi mədə niyyətlər, millətlər və ya dinlər tərəfindən ənənəvi olaraq təqdir olunmalarından asılı olmayaraq zərərli praktikaları tənqid edəcəkdir. Belə tənqid mədəniyyətə, mill ətə və ya dinə hücum deyil, həmin dinlər, inam və digər insan hüquqları arasında bir tarazlıq yaratmaq cəhdidir, çünki bu praktikaların bir çoxu insan hüquqlarının pozulması ilə nəticələnə bilər. Zər ərli ənənəvi tətbiqlər arasında qadın sünnəti, oğlan övlada üstünlük verilməsi (bu, özünü selektiv abortda, yeni doğulmuş qızlara qayğı göstərilməməsində, təhsildə oğulların lehinə ayrı-seçkilik, qidalandırma zamanı ayrı-seçkilikdə göstər ə bilər), məcburi və zorakı nikah, uşaq nikahı, "şərəf" ilə əsaslandırılan cinayətlər, qeyri-adekvatların b əzi hüquqlarının müəyyən bir cəmiyyətdə daha güclü bir dini qrup tərəfindən məhdudlaşdırılması və ya təcrid olunması, dini xətlər əsasında ayrı-seçkilikdə və s. müşahidə edilə bilər. Bu cür təcrübələr qadınlara və uşaqlara nisbətən daha qeyri-adekvat təsir göstərir: ənənədən istifadə edərək gender və yaşa əsaslanaraq ayrı-seçkiliyi haqlı göstərmək üçün istifadə olunur.

Bundan əlavə, bir çox hallarda, insan hüquqları baxımından insan ləyaqətinin pozulmasının müşahidə olunduğu vəziyyətlər tanınmayan, tabu və cəzasız qalmış vəziyyətlərdir. Bu praktikalardan bir neçəsi dini qaydalara əsaslanır; mədəniyyət və ənənələr ə dərin bağlılıqları onlara son qoyulmasını asanlaşdırmır. Dəyişikliklər qanunvericilik dəyişikliyi, təhsil və gücləndirilmə vasitəsilə həyata keçirilməlidir.

Tarix boyunca dinlər digər insanların fiziki və psixoloji bütövlüyü və ya ləyaqətini qorumaq üçün insan fəaliyyətinə məhdudiyyətlər qoymaqda mühüm rol oynamışdır. Buna baxmayaraq, dini fəlsəfəl ər insan hüquqları və ləyaqəti vicdanının inkişafına töhfə verməsinə baxmayaraq, din və inamla bağlı insan hüquqları digər hüquqlarla müqayisədə insan hüquqları alətlərində mövcud olan gərginlik və ziddiyyətlərdən heç də daha çox azad deyil. Zərərli ənənəvi hallarda görüldüyü kimi, bəzən etiqad və ya inam ciddi şiddətli sağlamlıq problemlərinə səbəb olan fiziki zərərlərə bəraət qazandırmaq üçün istifadə olunur.

Sual: Aid olduğunuz cəmiyyətdə zərərli hesab etdiyiniz dini təcrübələr mövcuddur?

Din və inam əsaslı ayrı-seçkilik və dözümsüzlük

Dini dözümsüzlük müxtəlif s əviyyəl ərdə müşahidə edilə bilər: eyni dinin tərəfdarları arasında (daxili dözümsüzlük); bir din və ya dini etiqad və digər şəxslər arasında, şəxslər və qruplar arasında (dindarların dözümsüzlüyü), müxtəlif qarşıdurmalarda özünü göstərir; digər dinlərin və ya inamların öhdəsindən gəlmək üçün azad seçki və praktikaya xələl gətirməyən qarşıdurma, ateizm və ya qarşıdurma anlayışı yaxud anti-dünyəvilik şəklindədir. Dini dözümsüzlük tez-tez ksenofobiya və digər ayrı-seçkilik formaları ilə qarışdırılır; bəzən də ayrı-seçkiliyi haqlı göstərmək üçün istifadə olunur.
Din və inam azadlığı ilə əlaqədar insan hüquqlarının pozulmasının əksəriyyəti ayrı-seçkilikdən azad olmaqla bağlıdır. Din və inam əsasında ayrı-seçkilik insan hüquqlarına ziddir, lakin yenə də Avropanın bir çox insanları tərəfindən gündəlik təcrübədə müşahidə olunur. Din və inamın tez- tez mədəniyyət, millətçilik və etnik mənsubiyyətlə qarışdırılması onu daha mürəkkəbləşdirir, həm də fərdi səviyyədə daha ağrılı olur: aid olduğunuz dinə inanmadığınız halda belə, siz dini ayrı-seçkiliyə məruz qala bilərsiniz.

Ayrı-seçkilik və dözümsüzlük cəmiyyətə, xüsusilə də gənclərə mənfi təsir göstərir. Belə təsirlərə aşağıdakılar aiddir:

• Özünə inamın aşağı olması
• Özünü təcrid
• Daxili təzyiq
• Məktəb fəaliyyətlərindən uzaqlaşmaq
• Potensialın yerinə yetirilməməsi
• Zorakı ekstremist ideologiyalara cəlb edilmə
• Məktəbdən çıxarılma
• Sağlamlıq problemləri / depressiya⁶

Dini dözümsüzlük münaqişənin səbəbi olduğundan deyil, dini mənsubluq ayırıcı xətləri çəkmək üçün istifadə olunduğundan, o, nifrəti aşılamaq və silahlı münaqişələrə kömək etmək üçün istifadə olunur, Balkan yarımadasında və Qafqazda silahlı münaqişələr olduğu kimi. Beynəlxalq terrorizm və "terrorizmlə bağlı müharibələr" xüsusilə Avropada və onun xaricində dağıdıcı olub, çünki dini dözümsüzlük, ksenofobiya və irqçilik ilə qarışdırılır.

Heç bir sosial qrup, din və cəmiyyət hər hansı bir ayrı-seçkilik inhisarına malik deyildir. Din və inanc azadlığının qorunması səviyyələri Avropa Şurasının üzv dövlətlərindən fərqli olsa da, dini dözümsüzlük və ayrı-seçkilik Avropada hər kəsə təsir göstərir..

Müsəlmanlara qarşı dözümsüzlük və ayrı-seçkilik (İslamofobiya)

Bir sıra Avropa ölkələrində müsəlmanlara və İslamla əlaqəli olanlara qarşı ayrı-seçkiliklərə nəticələnən islamofobiyanın yüksəlməsi, islama qarşı qorxu və nifrət xüsusi narahatlıq doğurur. İslam xristianlıq və Avropa Şurasının müxtəlif üzv dövlətlərindəki əksər dinlərdən sonra Avropada ən çox yayılmış dindir. Xüsusən "terrorla bağlı müharibəl ərdən" sonra İslam dininə və müsəlman xalqına qarşı düşmənçilik bir çox Avropa cəmiyyətlərində müsəlmanlara qarşı köklü qərəzli fikirləri ortaya çıxardı. İslam dininin yalnız terror və ekstremizmlə əlaqəli olması fikri nəticəsində İslamofobiya İslam və müsəlmanlarla bağlı mənfi fikirlərə, müsəlman dini ekstremizminin və həddən artıq mühafizəkarlığı n səhvən bütün müsəlman ölkələrinə və müsəlman xalqlarına münasibətdə ümumiləşdirilməsinə gətirib çıxarmışdır. İslama qarşı bu dözümsüzlük və stereotipli yanaşma müsəlman insanların şifahi və ya yazılı istismarında, məktəblərdə və iş yerlərində ayrı -seçkilikdə, psixoloji təzyiqlərdə, məscidlərə və fərdlərə, xüsusən də hicablı qadınlara qarşı zorakı hücumlara qədər müxtəlif formalarda özünü göstərirdi.⁷ Bu kontekstdə kütləvi informasiya vasitələrini də rol oynamışdır, belə ki, onlar müsəlmanları təhrif olunmuş, açıq-aydın stereotipləşdirilmiş və iftira atılmış şəkildə təqdim etmişlər. Dini mənsubiyyətə əsaslanan ayrı -seçkiliyin qurbanı kimi müsəlmanlara qarşı ayrı-seçkilik digər anti-immiqrant duyğuları, irqçilik və cinsiyyətçilik kimi ayrı-seçkilik və digər düşmənçilik formaları ilə üst-üstə düşə bilər.

Müsəlmanlar haqqında təkrarlanan 6 qərəzli fikir
Hamısı eynidir: Müsəlmanlar millətindən, ictimai sinifdən və siyasi dünyagörüşündən asılı olmayaraq, inam və praktikaya əməl etmələrindən asılı olmayaraq bir-birinə bənzəyirlər.
Hamısı dini təsirə məruz qalır: Müsəlmanlar haqqında ən vacib şey, hər vəziyyətdə, onların dini inamlarıdır. Beləliklə, məsələn, əgər müsəlmanlar zorakılığa məruz qalırlarsa, bu, onların dini zorakılığı müdafiə etməyindən qaynaqlanır.
Ümumilikdə "digər" qrupuna aid edilmə: Müsəlmanlar tamamilə "digər" kimi görünür: müsəlman köklü olmayan insanlarla ümumi maraqları olduqda onlar azlıq kimi nəzərə alınırlar.
Mədəni və əxlaqi cəhətdən kasadlıq: müsəlmanlar mədəni və əxlaqi cəhətdən kasaddır və qadınlarla davranışda zorakı və dözümsüzdürlər, dünyadakı fikirlərə qarşı hörmətsiz yanaşır və "qərbə" qarşı düşmənçilik və nifrət hissi büruzə verirlər.
Təhdid: Müsəlmanları gizli və ya açıq şəkildə beynəlxalq terrorizmlə əlaqəli və təhlükə olaraq görürlər və onların yaşadıqları ölkələrin "islamlaşma"ya meylli olduğuna inanılır.
Onlarla əməkdaşlıq mümkün deyil: Əvvəlki beş anlayışın nəticəsi olaraq müsəlmanlar və müxtəlif dini və mədəni kökləri olan insanlar arasında fəal əməkdaşlığın mümkün olmadığı iddia edilir.
ATƏT / DTİHB, Avropa Şurası və YUNESKO qarşısında tolerantlıq və ayrı-seçkilik əleyhinə təlimatçılar üçün təlimatlar.

Xristianlığa qarşı duyğu və fikirlər (Xristianofobiya)

Xristianofobiya bəzi və ya bütün xristianlara, xristian dininə və ya xristianlıq təcrübəsinə qarşı ayrı-seçkilik və dözümsüzlüklərin istənilən formasına aiddir. Dinə əsaslanan digər ayrı-seçkilik formaları kimi icraçılar sekulyar təşkilatlardan və digər dinlərdən (adətən əksəriyyət təşkil edən dinlərdən) olan insanlar ola bilərlər. Xristianlara qarşı düşmənçilik ibadət yerlərinə hücum, şifahi istismar və xüsusilə xristianların azlıqda olduğu ölkələrdə kilsələr və ya monastrların inşası və bəzən mühafizəsi ilə bağlı məhdudiyyətlərdə özünü göstərir.
Yaxın Şərqdəki xristianlara qarşı hücumların artması xüsusilə narahat edicidir. Parlament Assambleyasının bu məsələ ilə bağlı tövsiyəsində digər məsələlərlə yanaşı, "dini fundamentalizmin hər cür forması ilə mübarizəyə olan ehtiyac və dini inamların siyasi səbəblərdən manipulyasiya edilməsi barədə məlumatlılığın artırılmasına zəruriliyi bildirilir. Təhsil və dialoq bu cür pislikləri qarşısını almaq üçün kömək edə biləcək iki mühüm vasitədir".⁸.

sUAL: Dini etiqadınız və ya inamınızdan dolayı ayrı-seçkiliklə üzləşmisiniz? Buna qarşı reaksiyanız necə olmuşdur?

Antisemitizm

Antisemitizm - ictimai, iqtisadi və siyasi ayrı-seçkiliklə müşayiət olunan dini və ya azlıq qrupu kimi yəhudilərə düşmənçilik - irqçilik və dini ayrı-seçkiliyin birləşməsinə nümunədir. Antisemitizmin birbaşa hədəfləri yəhudilərdirsə də, ayrı-seçkilik və zorakılıq motivasiyası yalnız yəhudiliyə bir din olaraq deyil, həm də xalq olaraq yəhudilərə hədəflənir.
İnsan hüquqları təşkilatlarının hesabatları müntəzəm olaraq bəzi ölkələrdə siyasi arenada açıq antisemitik çıxışların artması ilə müşayiət olunan antisemitik hücumların sayı ilə bağlı narahatlıq yaradır. Hadisələr yəhudi məktəblərinə qarşı hücumları əhatə edir, “yəhudi şagirdləri məktəbə gedərkən və geri qayıdarkən və ya sinifdə sinif yoldaşları da daxil olmaqla insanlar tərəfindən getdikcə artan sayda hücuma, təhqirə, narahatedici hərəkətlərə məruz qalır, yaralanırlar”. Tərbiyəçilər "Yəhudi" termininin gənclər arasında məşhur təhqirə çevrildiyini bildirir.⁹  Ekstremist dairələrlə məhdudlaşmaq yerinə, antisemitizm getdikcə daha da mürəkkəbləşir.2004-cü ildə qəbul edilmiş Antisemitizm ilə mübarizəyə dair 9 saylı Tövsiyəsində Avropa İrqçilik və Dözümsüzlüyə qarşı Komissiyası üzv ölkələrə digər müddəalarla yanaşı, cəza qanunvericiliyinin aşağıda qeyd olunan qəbildən olan antisemitik hərəkətləri cəzalandırmasını təmin etməyi tövsiyə edir:
Yəhudi kimliyinə və ya mənşəyinə aid olan şəxslərə və ya qruplara qarşı zorakılığa, nifrətə, ayrı-seçkiliyə, ictimai təhqirlərə, alçaltmalara təhrik etmək
Yəhudi kimliyinə və ya mənşəyinə aid olan şəxslərə və ya qruplara qarşı antisemit məqsədlə onları alçaldan ideologiyanın ictimai ifadəsi
Yəhudi kimliyinə və ya mənşəyinə aid olan şəxslərə və ya qruplara qarşı törədilən Şoah (holokost) və soyqırımları, müharibə, kütləvi qırğın və cinayətləri ictimaiyyətin inkar hədəfinə çevirmək, bu hadisələrə bəraət qazandırmaq, bu hadisələri dəyərsizləşdirmək
Yəhudi əmlakının və abidələrinin antisemit məqsədlərlə təhqir edilməsi
Antisemitizmi təbliğ edən bir qrupun yaradılması və ya ona rəhbərlik edilməsi

Dini dözümsüzlük və ayrı-seçkilik Antisemitizm, Xristianofobiya və İslamofobiya ilə məhdudlaşmır. Ayrı-seçkiliyin bir çox formaları arasında bəzi dinlərin tanınmaması və onlara qarşı fərqi rəftar qeyd oluna bilər. Beləliklə, din və inam sistemlərinə onların "məzhəbi" təbiətinə görə və ya qeyri-münasibliklərinə görə "əhəmiyyətsiz" olmaları səbəbindən qadağan qoyula, təqib oluna və yaxından nəzarət edilə bilər.
Qeyd etmək vacibdir ki, din və inam azadlığı din dəyişdirmək və bir dinə etiqad etməmək və ya bəyan etmək hüququnu özündə ehtiva edir.

Sual: Ailənizdən və cəmiyyətdən fərqli bir din qəbul etməklə bağlı qərar versəniz, nə baş verər?

Dini dözümsüzlüyün artan və yayılmış təzahürlərinə baxmayaraq, din və insan hüquqlarının mükəmməl uyğunluq içində olduğunu və yalnız insan hüquqları çərçivəsində bütün din və din azadlığının təmin edilə biləcəyini nəzərə almağımız vacibdir.
Avropanın tarixi, həqiqətən, din adına zorakılıq və barbarlıq nümunələri ilə doludur. Bu hərəkətlər, dini qaydalar tərəfindən deyil, kişilər və qadınlar, insanlar tərəfindən həyata keçirilirdi və keçirilir.Xoşbəxtlikdən, dünyamızın tarixi və reallığı da dini müxtəlifliyin optimistliyinə dair bir sübutdur: heç bir cəmiyyət təkdinli deyildir və heç bir təkamül sistemi hətta totalitarizmin kəskin formaları altında belə, heç də üstünlük əldə etməmişdir. Bundan əlavə, dini fərqlərə baxmayaraq, bir-birlərini qəbul edən və tez-tez müxtəlifliyi birləşdirən insanların nümunələri dözümsüzlük nümunələrindən daha çoxdur.

Avropa Şurasının gördüyü işlər

Avropa Şurasının Mədəniyyətlərarası Dialoqa dair "Birlikdə ləyaqətlə yaşamaq" adlı Layihə sənədi (2008) həyatın bir sıra dini və dünyəvi konsepsiyalarının Avropanın mədəni irsini zənginləşdirdiyini qəbul edir və dinlərarası, müxtəlif mədəniyyətlər arasında anlaşmanın təşviqi üçün dini və digər dialoqun vacibliyini vurğulayır. Bununla yanaşı, Avropa Şurası "düşüncə, vicdan və din azadlığı, bütün vətəndaşların hüquq və vəzifələri, dövlət və dinlərin müvafiq muxtariyyətini müdafiə edərkən" müxtəlif dinlərə qarşı neytral qalacaqlarını vurğulayır.¹⁰
Dini dözümlülüyün və dinlərarası dialoqun təşviqi Avropa Şurasının gənclər siyasətinin prioritetlərindən biridir. 2007-2008-ci illərdə Hər kəs fərqli – Hər kəs bərabər kampaniyası çərçivəsində təşkil edilmiş bir sıra tədbirlər Avropa gənclər işində dinlərarası dialoqun təşviq edilməsi üçün tövsiyələr və fəaliyyət planlarını, o cümlədən Gənclər İşində Dini və Mədəniyyətlərarası Dialoq üzrə İstanbul Gənclər Bəyannaməsi¹² və Kazan Fəaliyyət Planını¹³ təkmilləşdirdi. ABütün bu sənədlər gənclərin və gənclər təşkilatlarının dini dözümlülüyə doğru dəyişiklik etməyə kömək etməsində mühüm rolunu vurğulayır.

yaxud tələbələr tərəfindən istifadə olunan dini simvolların münaqişələrə gətirib çıxarması hallarında təhsil sahəsi din və inamla bağlı insan hüquqların toqquşması üçün bir platforma ola bilər. Eyni zamanda, təhsil həyatın stereotiplərinin və qərəzli fikirlərin qarşısını ala biləcək ən vacib sahələrindən biridir. Bu ruhda, DTİHB, Avropa Şurası və YUNESKO müsəlmanlara qarşı dözümsüzlük və ayrı-seçkilik əleyhinə pedaqoqların təlimatlarını dərc etdirmişdir.¹⁴ Bu sənəd qeyri-rəsmi təhsil sahəsində fəaliyyət göstərən müəllimlərə, müəllim-təlimçilərə, təhsil siyasəti mütəxəssislərinə və qeyri-hökumət təşkilatlarına İslamofobiya ilə bağlı işlərində dəstək vermək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsində din və inam
Folgerø və digərləri Norveçə qarşı (2007)
Valideynlər xristianlığın xüsusi bir məzhəbinin məcburi dini dərslərindən imtina etmək üçün Strazburqda məhkəməyə müraciət etmişdir. Məhkəmə dövlətin 1 saylı Protokolunun 2-ci maddəsini pozduğunu müəyyən etmişdir. 2-ci bənddə deyilir ki, "Heç bir şəxsin təhsil hüququ inkar edilə bilməz. Təhsil və tədris ilə bağlı hər hansı bir funksiyanı yerinə yetirərkən dövlət valideynlərin öz dini və fəlsəfi qənaətlərinə uyğun təhsil təmin etmək istəyinə hörmətlə yanaşmalıdır.".
Lautsi İtaliyaya qarşı (2011)
Xanım Lautsi'nin uşaqları bütün sinif otaqlarının divarlarında, uşaqlarını tərbiyə etməyə çalışdığı dünyəvilik prinsipinə zidd olduğunu düşündüyü, çarmıx təsviri olan bir dövlət məktəbində dərsə başladı. Məhkəməyə şikayət edərək bunun 9-cu maddənin (düşüncə, vicdan və din azadlığı) və 1 saylı Protokolun 2-ci maddəsinin (təhsil hüququ) pozulmasına səbəb olduğunu bildirildi.
Məhkəmə heç bir pozuntu müəyyən etmədi; xüsusilə də, siniflərdə dini simvol məsələsi, prinsipcə, dövlətin qiymətləndirilməsi çərçivəsində olan bir məsələdir, bu sahədə qərarlar indoktrinasiya formasına gətirib çıxarmamışdır və səlahiyyətli şəxslərin digər dinlərə inanan şagirdlərə qarşı dözümsüzlüyünü nümayiş etdirən sübut yoxdur.
Ercep Türkiyəyə qarşı (2011)
Bu iddia Yehova Şahidi olan və vicdan seçimi ucbatından hərbi xidmətdən imtina edən ərizəçinin etiqadı səbəbiylə hərbi xidmətdən və bununla əlaqədar, ardıcıl hökmlərdən imtina etməsinə aiddir.
Məhkəmə 9-cu maddənin və 6-cı maddənin (ədalətli mühakimə hüququ) pozulduğunu müəyyən etdi. O, Türkiyəni vicdan seçimi ucbatından hərbi xidmətdən imtina edən şəxslərlə bağlı qanunvericiliyi tətbiq etməyə və alternativ xidmət formasını təqdim etməyə dəvət etdi.

Milli Azlıqların Müdafiəsi üzrə Çərçivə Konvensiyası da dini azlıqların şəxsiyyətinin bir elementi kimi qoruyur: "Tərəflər milli azlıqlara mənsub olan şəxslər üçün mədəniyyətini qoruyub saxlamaq və inkişaf etdirmək üçün lazım olan şəraitləri təşviq etməyi və onların dini, dili, ənənələri və mədəni irsini qorumaq və inkişaf etdirməyi öhdəsinə götürür” (5-ci maddə) və məcburi assimilyasiyanı qadağan edir.

Gənclərin işi, din və inam

Din bir çox gəncin evdə, ictimaiyyətdə, işdə və ya məktəbdə gündəlik həyatda yaşaması ilə bağlı bir məsələdir. Gənclərin işi, xüsusilə qarşılıqlı anlaşma, dözümlülük və fərqi qəbul edən obyektivlər vasitəsilə dini fərqliliklərin gənclər üçün qarşıdurma qaynağı deyil, mədəni zənginləşdirmə amili olmasına kömək edə bilər.

Yerli, regional və ya beynəlxalq səviyyədə işləməyindən asılı olmayaraq, gənc işçilərin din və inamın verilən fəaliyyət, həmçinin fəaliyyətin planlaşdırılan vəzifələri üzərində potensial rolu və təsirindən xəbərdar olmaları lazımdır. Müxtəlifliyin qəbul edilməsi yaxşı bir başlanğıc nöqtəsidir; güclü bir qaynaq olaraq müxtəlifliyə söykənmək davam etmək üçün əla bir yoldur. Artıq daha çox gənclər təşkilatı dinlərarası dialoq, bərabərlər arasında dialoqun təşviq edilməsi və anlayışı artırmaq məqsədilə öz dini ənənələrinə tənqidi yanaşmaq sahəsində fəal şəkildə çalışırlar.

Qrupdakı inam və təcrübənin fərqliliyinin nəzərə alınması məşğələdən əvvəl və məşğələ zamanı qrupdan daha yaxşı bir atmosferin olmasına kömək edə bilər. Müxtəlif dinlərin mərasimləri və ritualları haqqında bilmək gənclərin tədbirlərinin daha yaxşı aparılması və uğurları üçün çox faydalı və vacib ola bilər. Qida qadağalarını, dua etmək üçün yerləri və vaxtı, dini təqvim və müxtəlif dini qrupların gündəlik fəaliyyətlərini (məsələn, Səbt (Şənbə) ibadəti, Cümə namazı, Ramazan, bazar günü mərasimləri, bayramlar) nəzərdən keçirmək gənclərin fəaliyyətinin təşkilatçılarına hörmətli və sakit bir atmosfer yaratmaqda, həmçinin səyahət problemlərinin aradan qaldırılmasında, vaxtın və fəaliyyətin səmərəliliyinin düzgün təşkilində kömək edə bilər. Qrup iştirakçılarının ehtiyaclarına hörmət göstərmək üçün fəaliyyət yerinin xüsusiyyətləri və yerləşmə mühitinin gözləntiləri də eyni dərəcədə vacibdir.

Qrup daxilində dini müxtəlifliyə qarşı həssaslıq səviyyəsi başqalarının dini prinsiplərinə və inamlarına qarşı müəyyən müsbət və motivasiya edici münasibət və maraq yarada bilər. Bu da qarşılıqlı hörmət və anlayışı inkişaf etdirməyə kömək edərkən, dini inam və təcrübələrlə ilə bağlı hər hansı bir güclü qərəzli fikrin aradan qaldırılmasına kömək edə bilər.

Sual: Dini dözümlülük gənclərlə işinizdə nə dərəcədə vacibdir?

Dinə əsaslanan bir çox gənc işi mövcuddur və bir çox inamlı gənclər təşkilatları vardır. Avropa Şurasının gənclər sektoru müxtəlif inamlı beynəlxalq gənclər təşkilatları ilə yaxından işləyir və onlar arasında əməkdaşlığı təşviq edir. Avropa Gənclər Mərkəzində təhsil sessiyaları və təlim fəaliyyətləri mütəmadi olaraq aşağıdakı təşkilatları cəlb edir:
• Avropada Ekümenik Gənclər Şurası
• Avropa YMCAs İttifaqı
• Avropa Bahai Gənclik Şurası
• Avropa Xristian Gənclər Təşkilatı
• Avropa Yəhudi Tələbələri Birliyi
• Avropa Müsəlman Gənclər və Tələbə Təşkilatları Forumu
• Beynəlxalq Katolik Gənclik Təşkilatları Federasiyası
• Katolik Kənd Təsərrüfatı və Avropa Kənd Gəncləri Beynəlxalq Hərəkatı
• Beynəlxalq Gənc Katolik Tələbələr - Katolik Tələbələrin Beynəlxalq Hərəkatı
• Dialoq və Əməkdaşlıq üzrə İslam Konfransı Gənclər Forumu
• Pax Christi Gənclər Forumu
• Syndesmos - Pravoslav Gənclərin Dünya Təşkilatı
• Suriya Ümumdünya Alyansı
• Avropa Gənc Qadınlar Xristian Birliyi
• Dünya Xristian Tələbə Federasiyası

Bu təşkilatlardan bəziləri Avropa Gənclər Forumu çərçivəsində bir araya gələrək, bir-birlərini öyrənmək, müxtəlifliyi təşviq etmək, ayrı-seçkilik və nifrətə qarşı mübarizə aparmaq üçün gənclər təşkilatlarının inamlı qrupunu təşkil edir. Avropa Həmyaşıdların Təlim Təşkilatı, Avropa Yəhudi Tələbələri Birliyi, Avropadakı Ekümenik Gənclər Şurası, Avropa Müsəlman Gənclər və Tələbə Təşkilatları Forumu, Katolik Gənclər Təşkilatları Beynəlxalq Federasiyası, Katolik Tələbələrin Beynəlxalq Hərəkatı, Pax Christi Beynəlxalq və Dünya Xristian Tələbə Federasiyasının ekspert qrupu 2008-ci ildə gənclər işində dinlərarası dialoqa dair bir təlimat kitabçası - "İnamları birgə yaşamaq" adlı kitab hazırladı. Avropa Gənclər Forumu tərəfindən dərc edilən kitab təkallahlı dinlər haqqında məlumat verir və din ilə bağlı qərəzli fikirlər və stereotipləri anlamaq və aradan qaldırmaq və dinlər arası dialoqun təşviq edilməsi üçün bir neçə metodologiya və fəaliyyət təklif edir. Kitab Avropa Gənclər Forumunun İnternet saytından (www.youthforum.org) və ya əməkdaşlıq təşkilatlarının saytından yüklənə bilər. 

İstinadlar

1 http://en.wikipedia.org/wiki/Religion (9 iyul 2012-ci ildə götürülmüşdür)
2  Din (2007) Britannika Ensiklopediyası:: www.britannica.com/eb/article-9063138
3 Linda Woodhead, Rebecca Catto ilə: “Din və ya inam”: Məsələləri və prioritetləri müəyyən etmək. Bərabərlik və İnsan Hüquqları Komissiyası, 2009, p. iii: www.equalityhumanrights.com/uploaded_files/research/research_report_48__religion_or_belief.pdf
4 Dünyanın Əsas Dinlərinin Sitayiş edənlərin sayı əsasında sıralaması: www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html
5 ICCPR 18-ci maddəsinə BMT İnsan Hüquqları Komitəsinin 22 saylı Ümumi rəyi
6 ATƏT/ODIHR, Avropa Şurası, YUNESKO, Müsəlmanlara qarşı Ayrı-seçkilik və Dözümsüzlüklə mübarizə üzrə Tədrisçilər üçün Qaydalar, 2011
7 FAIR (İslamafobiya və İrqçiliyə qarşı Forum): www.fairuk.org/introduction.htm
8 Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Tövsiyəsi 1957 (2011) “Yaxın Şərqdə Xristianlara qarşı zorakılıq”
9 ATƏT-ODIHR və Yad Vashem, Addressing Anti-Semitizmə xitab etmək: Niyə və Necə? Tədrisçilər üçün təlimat kitabı, 2007
10 Avropa Şurası, Mədəniyyətlərarası Dialoq üzrə Ağ Kağız “Ləyaqətlə bərabərlər kimi birgə yaşamaq”, Avropa Şurası Xarici İşlər Nazirlərinin 118-ci Nazirlər Sessiyasında başladılmışdır (Strazburq, 7 May 2008), s 23: www.coe.int/t/dg4/intercultural/Source/Pub_White_Paper/White%20Paper_final_revised_EN.pdf See also San Marino Declaration of 2007  
11 www.coe.int/t/dg4/education/edc/Source/Pdf/Coordinators/2006_14_CDED_ReligiousDiversity.pdf
12 Gənclər İşində Dinlərarası və Mədəniyyətlərarası Dialoq üzrə İstanbul Gənclər Bəyannaməsi”, Gənclər İşində Dinlərarası və Mədəniyyətlərarası Dialoq üzrə Simfozium, İstanbul, Türkiyə, 27-31 mart 2007: www.coe.int/t/dg4/youth/Source/Resources/Documents/2008_Istanbul_Declaration_en.pdf
13 “Kazan Fəaliyyət Planı”, Beynəlxalq Gənclər Forumu “Mədəniyyətlərarası Dialoq və onun Dini Tərəfi”, Kazan, Tatarıstan Respublikası, Rusiya Federasiyası, 30 noyabr – 4 dekabr 2008:www.coe.int/t/dg4/youth/Source/Resources/Documents/2008_Kazan_Action_Plan_en.pdf
14 Müsəlmanlara qarşı Ayrı-seçkilik və Dözümsüzlüklə mübarizə üzrə Tədrisçilər üçün Qaydalar, ATƏT/ODIHR, Avropa Şurası, YUNESKO,
2011: www.coe.int/t/dg4/education/edc/resources